Yangınlar kader değil sistematik plan

Burkay RENDE
Nisa Sude DEMİREL
İstanbul

Kartalkaya’daki katliam, katliama neden olan ihmaller ve denetimsizlik; Türkiye’de adım adım gelinen ve iş yerlerini işçi, yurtları çocuk mezarlığına çeviren eski yangınları anımsatıyor. İşçi sağlığı ‘maliyetlerini’ azaltmak, ‘tasarrufu’ yaşamdan yapmak, kâr hırsı yangınları ve can kayıplarını getiriyor. İktidarsa bunları besleyecek şekilde yasal düzenlemeleri olabildiğince esnekleştiriyor, can kayıplarında cezasızlık kılıflarını hazırlıyor.

Aladağ yurt yangını, Davutpaşa Havai Fişek Fabrikası patlaması, Sakarya Hendek havai fişek patlaması, Oba Makarna fabrika patlaması ve Beşiktaş gece kulübü yangınları… Tüm bunların ardında ortak ihmaller, benzer denetimsizlik süreçleri ve önlem alınmamasına ilişkin benzer motivasyonlar var.

İŞÇİ KATİLİNE ÖDÜL

Sakarya Hendek’teki Oba Makarna’da 15 Eylül 2024’te 5 işçinin öldüğü bir patlama gerçekleşti. Patlamanın nedeni elektrik panosunda meydana gelen kısa devrenin havada bulunan tozu tutuşturmasıydı. Çıkan alevler patlamayı tetikledi. Rapora göre toz patlamasına karşı fabrikada hiçbir önem alınmamıştı. Bilirkişi raporunda eksiklikler tek tek sıralandı:

• Elektrik pano sistemleri mevzuata aykırıydı
• Toz patlamasına karşı temizlik faaliyetlerinin sıklığı ve niteliği belirsizdi
• Toz patlamasına karşı yeterli analiz yapılmamıştı
• İş güvenliği raporu patlama/yangın gibi riskler göz önünde alınmadan hazırlanmamıştı
• Toz sensörü yoktu, işçi sağlığı ve güvenliği eğitimleri göstermelikti
• Patron işçi sağlığına ilişkin ihmalkar ve sorumsuzdu

5 işçiyi yaşamdan koparırken Oba Makarna patronu bu cinayetten 3 ay sonra “ihracatın yıldızları” diye ödüllendirildi.

"GÖZDE" GECE KULÜBÜNDE 29 İŞÇİ ÖLDÜRÜLDÜ

İstanbul Beşiktaş’taki Masquerade adlı gece kulübünde 2 Nisan 2024’te tadilat sırasında çıkan yangında 29 işçi yaşamını yitirdi. Ölenlerin içinde 17 yaşında bir göçmen ve 2 mülteci de vardı. Normalde gece kulübünde garson, komi vs. olarak çalışan işçiler tadilatta çalıştırılıyordu.

2013’te bir yurttaş Beşiktaş Belediyesine mekanın üstündeki Sinan Apartmanı’nın yangın çıkışının binanın projesine uygun olmadığına dair şikayette bulunmuştu. Ancak gece kulübü faaliyete devam etti. 29 işçinin ölümü adım adım gelmişti:

• Çıkışlara doğru yönlendirme levhaları yoktu, söndürme sistemi (sprinkler) ve yangın dolapları çalışmıyordu
• Ruhsat 3 çıkış kapısı için alınmış olsa da 2 çıkış kapısı vardı, müşteriler ise tek kapıdan çıkabiliyordu
• Yangın çıkış kapılarının önü çeşitli malzemelerle kapalıydı
• 2006’dan sonra hiç yangın raporu alınmamıştı
• Patron ilk duruşmada iş güvenliği kavramını “yeni” duyduğunu söyledi
• Kulüpte yangın merdiveni yoktu.
• Kilitli bir çıkış kapısının tek anahtarı kulüp müdüründeydi, kendisi ve arkadaşları yangından o kapıdan kaçtı

ÜRETİM BASKISI ÖLÜM GETİRDİ

Sakarya Hendek’teki Coşkunlar Havai Fişek Fabrikasında 3 Temmuz 2020'de meydana gelen patlamada 7 işçi yaşamını yitirdi, 127 işçi yaralandı. Patlamalar sonrası 7 büyük patlama çukuru oluşmuştu. Fabrika patronu aynı zamanda MÜSİAD Sakarya Şube başkanı idi. Patron Yaşar Coşkun’un daha önce Büyük Coşkunlar, Venüs Coşkunlar, Yertaş Patlayıcı Maddeler gibi çeşitli şirket isimleriyle üretim yaptırdığı, bu fabrikalarda da en 6 işçinin çalışırken yaşamını yitirdiği ortaya çıkmıştı. Tüm bunlara rağmen hiçbir yaptırım uygulanmamış, 7 işçinin ölümüne göz göre göre gelinmişti:

• Patron maliyeti düşük diye kalitesiz ve mevzuata uygun olmayan bir fan kullanmıştı
• Fabrikada taşıma elektrik kullanılmıştı
• İşçilere antistatik ayakkabı verilmemişti
• Depolama ve üretim tüzüğe uygun değildi
• Kaçak barut üretiliyordu
• Zorunlu sığınak ham madde deposu olarak kullanılıyordu
• Tüm risklere rağmen güvenlik önlemleri hiçe sayılarak işçilere üretim baskısı yapılıyordu

CEMAAT YURDU MEZAR OLDU

Adana Aladağ’da 29 Kasım 2016’da “Süleymancılar” Cemaatine ait kaçak yurtta 11’i çocuk 12 kişi ölmüş, 24 çocuk yaralanmıştı. Çocuklar devletin teşvikiyle sayıları mantar gibi artan tarikat yurtlarına mecbur bırakılırken Aladağ’daki kaçak yurt çocukların mezarı olmuştu. Yargılama sonunda sanıklara verilen en yüksek ceza 15 yıldı. Hiçbir kamu görevlisi yargılanmadı.

• Yangın çıkışı kilitliydi, üzerinde kol yoktu
• İtfaiye kamyonunun merdiveni de atlama yastığı da yoktu
• Seyyar merdivenler çocukların bulunduğu kata ulaşamıyordu
• Yangın merdiveni kapıları PVC malzemeden yapılmıştı
• Elektrik tesisatları yenilenmemişti
• Yurdu denetleyen müfettişler idari soruşturmada kusurlu bulundu ancak yargılanmadı

KAMU GÖREVLİLERİNE CEZASIZLIK

İstanbul Davutpaşa'da 31 Ocak 2008’de havai fişek imalathanesinde meydana gelen patlamada 21 işçi hayatını kaybetmiş, 117 işçi yaralanmıştı. 136 atölyenin bulunduğu iş merkezinde patlamanın etkileri diğer atölyelere de yayılmıştı. Patlamanın ardından kamu görevlilerinin de yargılanması talebi büyüdü, ancak İstanbul Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bölge Müdürü Atakan Tanış ve Zeytinburnu Belediye Başkanı Murat Aydın beraat ettirildi.

• Atölye 4 defa mühürlenmiş ancak yeniden açılmıştı
• İşçiler asgari ücretin altına sigortasız çalıştırılıyordu
• Hem bina hem de atölye ruhsatsızdı
• Maytap ve havai fişek üretimi kaçak yapılıyordu

HAYATINI KAYBEDENLERİN 36’SI ÇOCUK

Adalet Bakanlığı Adli Tıp Kurumu Başkanlığı yangında yaşamını yitiren 78 kişinin isimlerini açıkladı. Ancak yangında hayatını kaybedenlerin kimliklerine dair resmi kurumlardan net bir açıklama gelmedi. Örneğin yangında ölenlerin kaçının işçi, kaçının çocuk olduğu resmi olarak ifade edilmiyor.

Haberler, sosyal medya paylaşımları, kurumların ve okulların yayımladığı taziye mesajları gibi kaynaklardan geçen bilgileri derleyen BBC’nin haberine göre yangında hayatını kaybeden 78 kişiden 36’sı çocuk. Çocukların çoğu ya ilkokul ya da ortaokul çağında.

Yangında hayatını kaybeden çocukların isimleri şöyle: Alya Turan, Vedia Nil Apak, Nehir Sarıtaş, Ömür Kotan, Ayşe Maya Doğan, Vedat Çetiz, Mina Akişli, Alican Boduroğlu, Elif Nas Boduroğlu, Eren Bağcı, Doğa Doğan, Mavi Doğan, Pera Suyolcu, Demir Tüzgiray, Doruk Sarıtaş, Elif Derin Yalçın, Atlas Kaan Tokcan, Kemal Tokcan, Özüm Karataşlı, Esat Çetiz, Kerem Güngör, Lalin Doğan, Oya Kanpolat, Ala Dora Türkmen, Pelin Güngör, Dila İnal, Ela İnal, Sümeyye Güner, Bekir Sadık Gültekin, Muhammed Selim Gültekin, Yusuf Sinanettin Gültekin, Alya Altın, Defne Tüzgiray, Sedat Çetiz, Ela Dayı, Buse Dayı.

KATLİAMIN SORUMLULARI BİLİRKİŞİ ÖN RAPORUNDA

Grand Kartal Otel'de 78 kişinin hayatını kaybettiği yangın katliama ilişkin bilirkişi heyeti ön raporu ortaya çıktı. Raporda, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Bolu İl Özel İdaresi, Bolu Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü ve Otel işletmesi, yangın sistemleri ve tadilatlarından sorumlu mimar ve mühendisler, bakım, onarım ve denetiminde görevli yapı denetim ve işletme yetkilileri 'sorumlu' olarak geçiyor.

“Otel sahibi, yapı müteahhit firmaları, otelin projelendirme, uygulama ve denetiminde görevli kişiler, elektrik ve mekanik tesisatın tesis edilmesiyle, tesisatın bakım, onarım ve işletmesinden sorumlu kişi ve firmalar, yapı ruhsatı vermeye yetkili merciler, yapıyı sigorta eden şirket, iş sağlığı güvenliği uzmanı ile işveren” ise 'kusurlu' bulundu.

"7 BİLİRKİŞİYE DOSYADAN EL ÇEKTİRİLDİ"

Bolu Belediye Başkanı Tanju Özcan ise Kartalkaya Katliamı ile ilgili oluşturulan bilirkişi heyetinden 7 kişinin rapor beğenilmediği için dosyadan el çektirildiğini iddia etti.

Yangınla ilgili başlatılan soruşturma kapsamında gözaltına alınan 12 kişinin ifade işlemleri de sürüyor. Öte yandan yaralıların durumuna ilişkin bilgi veren Sağlık Bakanı Kemal Memişoğlu “Şu anda hastanelerimizde sekiz yaralımız kaldı” dedi.

OTEL HİSSEDARI: HASSASİYET BEKLİYORUZ

Grand Kartal Otelin hissedarlarından Ceyda Hacıbekiroğlu ise otel sahiplerine dönük tepkilere “Biz de oradaydık. Herkesten hassasiyet bekliyoruz” diye yanıt verdi. Tepki çeken sosyal medya paylaşımından kısa süre sonra Hacıbekiroğlu hesabını kapattı.

"BAKANLIK SORUMLULUĞU ÜZERİNDEN ATAMAZ"

Kartalkaya Katliamı’na ilişkin “sorumluluk” tartışması sürüyor. İktidar yetkilileri ruhsat verdikleri otelde çıkan yangının sorumluluğunu Bolu Belediyesine yıkmak isterken, Bolu Belediye yönetimi ise yangına ilişkin önemli eksiklikler tespit ettikleri otele ilişkin yaptırım uygulanması için neden adım atmadıklarını açıklamaktan kaçınıyor.

Tartışmalara ilişkin konuşan TMMOB Bolu İl Koordinasyon Kurulu (İKK) Sekreteri Erol Perçin denetim ağının piyasalaştırıldığına dikkat çekerek “Üniversiteler ve meslek kuruluşları süreçlerin içerisinde aktif değil. Burada ciddi bir denetimsizlik ve sermayenin kâr hırsı var. Turizm bölgesi olmasından kaynaklı denetim yetkisi Turizm Bakanlığında. İtfaiye de denetçi olabilir, özel bir kuruluş da denetçi olabilir ama bunu bakanlık belirler. Bakanlık denetleme sorumluluğunu üzerinden atamaz” dedi.