Meslek liseleri sömürüsü: Öğrenciyi çalıştır, ücreti düşür, ciroyu katla

Vural NASUHBEYOĞLU
İstanbul

‘Fabrika gibi, üretim rekoru, 1 yılda 100 milyonluk ciro, arı gibi ürettiler, geliri yüzde 100 arttı….’ vb. ifadelerle haberlere konu olan yerler aslında birer eğitim kurumu. Mesleki ve teknik Anadolu liseleri bir süredir bu haberlerle gündemde. Ama haberlerin başlığında da içeriğinde de eğitime dair bir şey yok. Tabelaları ve üretimi yapan öğrencileri de olmasa bu yerlerin bir eğitim kurumu, okul olduğunu anlamak neredeyse imkansız.

Sermayenin ara eleman ihtiyacını karşılamak için yetiştirilen meslek lisesi öğrencileri bir yandan da okul bünyesindeki işletmelerde çalıştırılıyor. İşte haberlere de konu olan okul işletmelerinde öğrencilerin sırtından kazanılan yüz milyon liralar var.

6 YILDA 16 KAT ARTIŞ

Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) ile Mesleki ve Teknik Eğitim Müdürlüğünün 2024’e veya karşılaştırma yapmaya imkan sağlayan veri açıklaması yok. Ama eski Milli Eğitim Bakanı Mahmut Özer’in 2022’de yaptığı açıklamaya göre Türkiye’de meslek liselerinde 2017’de işletmelerden elde edilen döner sermaye geliri 215 milyon 268 bin TL. Bu rakam son beş yılda yüzde 995 artmış ve 2022 yıl sonu itibarıyla 2 milyar 357 milyona yükselmiş. Yani 5 yılda tam 10 kat artış yaşanmış. 2023 verileri de asıl artışın son yıllarda olduğunu gösteriyor. 2023’ün ilk 4 ayında bir önceki yılla aynı döneme göre cironun yüzde 189 artışla 467 milyon 434 bin liradan 1 milyar 349 milyona çıktığını belirten Özer ekliyor: “Yıl sonu hedefimiz ise 3.5 milyar TL.” Bu rakam ise 6 yılda cironun 16.6 kat arttığına işaret ediyor.  

Mesleki ve Teknik Eğitim Genel Müdürü Ali Karagöz’ün, İstanbul Küçükçekmece ilçesinde TASEV Ayakkabı ve Saraciye Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi ziyareti.

1 İLDE 100 MİLYONLUK CİRO

Son yıllarda MEB, meslek lisesi öğrencileri üzerinden katlanan ciroları detaylı vermeyi tercih etmiyor!  Ama il milli eğitim müdürlükleri ve okul yönetimlerinin açıklamaları ile ajansların elde ettiği veriler bir fotoğraf sunuyor. İşte 2023-2024 eğitim öğretim döneminde bazı illerdeki meslek liselerinin öğrencilerin sırtından elde ettiklerin gelirlerin bazıları: “Samsun’da 48 meslek lisesi 100 milyon TL, Ağrı’daki meslek liseleri toplamda 38 milyon TL, Nevşehir Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi 1 milyon 658 bin TL, Elâzığ Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi 7 milyon TL, Van’daki Mehmet Erdemoğlu Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi 5 milyon TL.  Depremde okulları yıkılan İslahiye Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi öğrencileri ise prefabrik binada 45 milyon TL’lik ciro elde etti.”

KAYSERİ’DE 5 YILDA 141 MİLYON CİRO

Kayseri İl Milli Eğitim Müdürü Coşkun Esen, mesleki ve teknik eğitim veren 61 liseden 15’inin öğrencilerini çalıştırdıkları döner sermaye çalışmaları kapsamında 2024’te 45 milyon ciro elde ettiğini duyurdu. Esen, kentte son 5 yılda ise meslek liselerinin 141 milyon 163 bin 723 lira ciroya ulaştığı bilgisini verdi.

CİRO KATLANSA DA ÜCRET EN FAZLA ASGARİ

Adeta çocuk işçi pazarı ve merdiven altı işletmeye dönüştürülen meslek liselerindeki bu üretim ve ciro rekorlarının arkasında büyük bir çocuk (öğrenci) işçi sömürüsü var.  2022’de meslek liseleri üretimde rekor kırıp 2 milyar 357 milyon TL gelir elde ederken bu gelirin sadece 110 milyon 552 bin TL’si yani yüzde 5.15’i öğrencilere verilmiş. Yine Özer’in açıklamalarına göre 2023’ün ilk 4 ayında elde edilen 1 milyar 349 milyon TL’den ise öğrenciler sadece 65 milyon lira pay alabilmiş.  Meslek lisesi öğrencileri bu üretimleri kamuya da özel sektöre de yapabiliyor. Üretim de çeşit çeşit. Sıra, masa, mobilya, çocuk gelişimi ürünleri, metal ürünleri, moda tasarım, yiyecek, ekmek, sıvı sabun, yüzey temizleyici, çamaşır suyu, dezenfektan, kolonya, cam temizleyici, bulaşık deterjanı, endüstriyel bulaşık deterjanı ve yağ çözücü gibi çok sayıda ürün üretiliyor. Meslek lisesi döner sermaye yönetmeliğine göre elde edilecek gelir ne kadar yüksek olursa olsun, cirolar ne kadar katlanırsa katlansın öğrenciler en fazla 1 asgari ücret, üretimde yer alan öğretmenler ise en fazla 2 asgari ücretten fazla ücret alamıyor.

İLK BEŞTEKİ İLLER

Döner sermaye işletmesi kapsamında 2023 yılının ilk 3 ayında en yüksek gelir elden ilk beş il ise “İstanbul 148 milyon 223 bin TL, Gaziantep 110 milyon 497 bin TL, Ankara 85 milyon 71 bin TL, Konya 48 milyon 451 bin lira TL, Urfa ise 40 milyon 995 bin TL gelirle beşinci sırada yer aldı. 2023 yılının ilk üç ayında en fazla gelir elden eden alanlar ise sırasıyla yiyecek içecek hizmetleri, mobilya ve iç mekan tasarımı, metal teknolojisi, konaklama, seyahat hizmetleri ve kimya teknolojisi oldu. 

KOÇ’UN PROJESİNİ AKP UYGULAYOR

2006’da Türkiye’nin en büyük holdinginin kurucusu Vehbi Koç’un vakfının ‘meslek lisesi memleket meselesi’ projesinin artık en kararlı uygulayıcısı AKP ve Milli Eğitim Bakanlığı. Sadece son birkaç yılda AKP ve MEB eliyle mesleki eğitimde yapılanların bazıları şunlar: Meslek ortaokulları açılarak çocuk işçilik yaşı 10’a çekildi. Mesleki eğitim merkezleri (MESEM) eliyle yüz binlerce öğrenci patronlara bedava iş gücü olarak sunuldu. Patronlara mesleki eğitim için açık çek verildi: Eğitimin içeriğini siz belirleyin.  Özel meslek lisesi patronlarına öğrenci başına 57 bin TL’ye varan teşvik verildi. Sektöre entegre, sektör içi, bölge ve ihtisas okulları adı altında 4 yeni meslek lisesi programı açıldı.

BELİRSİZ MESAİ, GÜVENCESİZ ÇALIŞMA

Öğrenci ve öğretmenlerin alacağı ücret en fazla asgari ücretle sınırlanırken çalışma gün ve saatleri olabildiğince esnek. Alınan işin, ürünün yetişmesi için çalışırken belirli bir mesai saati veya gün yok. Öğrenci ve öğretmenler 7 gün 24 saat çalışabiliyor. Dolayısıyla okul kapalıyken hatta hafta sonu çalışmak da var bu işin içinde. Öte yandan birer iş yerine dönüştürülen ve öğrencilerin işçi gibi çalıştırıldığı bu okullarda işçi sağlığı ve güvenliği önlemine ilişkin ne mevzuatta ne de pratikte herhangi bir önlem de alınmıyor.

YAŞANAN İŞ KAZALARI

Bir fabrika gibi üretim yapılan meslek liselerinde üretim yapılırken yaşanan iş kazlarından bazıları şunlar;

• 2016-  Ankara Ulus Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesinde, atölye önünde depolanmış olan ahşap suntalar, öğrencilerin üzerlerine devrildi, 5 öğrenci hafif şekilde yaralandı.
• 2017- Kütahya'da meslek lisesi atölyesinde oksijen kaynağında patlama oldu, 3 öğrenci yaralandı.
• 2019- Kayseri Mimarsinan Endüstri Meslek ve Anadolu Teknik Lisesinde maden eritilirken patlama yaşandı, 4 öğrenci yaralandı.
• 2020- Mersin’deki Atatürk Endüstri Meslek Lisesinde dezenfektan üretim atölyesinde yaşanan patlamada 2 öğretmenden biri olan Ramazan Şahin hayatını kaybetti.
• 2024- Ankara’da TRT’de staj yapan Çankaya Türk Telekom Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesinin 3 öğrencisi üzerlerine raflar düşmesi sonucu yaralandı.  
• 2025- Tekirdağ’da Kapaklı Türk Metal Sendikası Meslek Lisesi Öğrencisi A.K. staj gördüğü iş yerinde yüksekten düşerek ağır yaralandı.