Sağlık özele, yurttaş hastalığa teslim

Nisa Sude Demirel

Sağlık Bakanlığının 13 ay sonra yayımladığı 2023 sağlık istatistikleri yıllığı, sağlıkta özelleştirmelerin geldiği boyutu ve sağlık sistemindeki çöküşü ortaya koyuyor. Birinci basamağı bitiren sağlıkta dönüşüm programı toplumu hasta hale getiriyor, sağlık emekçilerinin yükü artıyor, sağlık özele doğru kayıyor.

BEBEKLERİN YÜZDE 9.4’Ü TAM İZLENMİYOR

Raporda yer alan aşılama verilerine göre KKK (kızamık, kızamıkçık, kabakulak) aşısında aşılama hızı 2019’da yüzde 97’yken 2023’te 95.2’ye düştü. Hastanelerde gerçekleşen doğumların canlı doğumlar içindeki oranı incelendiğinde ise bazı bölgelerde düşüş gözlemlendi. Akdeniz’de 2021’de doğumların tamamı hastanede gerçekleşmişken 2023’te bu oranın 96.2’ye düştüğü görüldü. Batı Marmara’da da aynı dönemde 95.8’den 94.9’a düştü. Ayrıca bakanlık hastanelerinde sezaryen doğum oranı 2023’te yüzde 49.6 olurken özel hastanelerde 2021-2023 arasında bu oran yüzde 75.5’ten 79.2’ye çıktı. Gebe, bebek ve çocuk tam izlem oranlarında da düşüş yaşandı. Gebelerde tam izlem oranı 2022-2023 seneleri arasında yüzde 96.4’ten yüzde 95.9’a, bebeklerde yüzde 90.8’den 90.6’ya, çocuklarda 94’ten 92.4’e düştü.

BESLENME YETERSİZLİĞİ RİSKLERİ ARTTI

Yıllıkta küresel hastalık yükü 2021 türkiye sonuçları da yer aldı. Bulaşıcı olmayan hastalıkların, uyuşturucu kullanımının ve intiharın, salgın hastalıkların, savaşların ve deprem gibi doğal afetlerin ölüm oranının etkilerini ölçmek için kullanılan kaybedilen yaşam yılı istatistiği (YLL), 2019’da 100 bin kişi başına 11 bin 474’ken 2021’de 14 bin 20 oldu. Bu değişimin birinci nedeni kovid-19 salgını oldu. Dünyada trakea, bronş ve akciğer kanserleri YLL’yi etkileyen 10. nedenken bu kanserler Türkiye’de 4. sırada oldu. Ölüm ve hastalık yükünü tek sayıda birleştiren bir ölçüt olan engelliliğe ayarlanmış yaşam yılı (DALY) istatistiklerinde ise 2002’de beslenmeyle ilgili risklerde 100 bin kişiye düşen DALY 1377 iken 2021’de 1637 oldu. Yine sağlığa ayarlanmış yaşam beklentisi 2019’da 67 iken 2021’de 65.1 oldu.

23 SENEDE ÖZELDEKİ YATAK SAYISI 4 KATINA ÇIKTI

Sağlık hizmeti veren kurumlar istatistiklerinde ise özel hastanelerin artışı dikkat çekti. 2002-2023 arasında bakanlık hastanelerinin sayısı 774’ten 933’e çıkarken özel hastane sayısı 271’den 565’e çıktı. Aynı dönemde özel hastanedeki yatak sayısı 12 bin 387’den 55 bin 67’ye çıktı. 10 bin kişiye düşen yatak sayısı OECD ortalamasında 42.5 olurken Türkiye’de 31.2 oldu. 20 ilde 10 bin kişiye düşen yatak sayısı 24.4’ün altında kaldı. Nitelikli yatak oranlarında ise bakanlık hastanelerinde yüzde 81.9’u nitelikli yatakken özelde bu oran 96.3 oldu. Akdeniz, Batı Karadeniz, İstanbul, Doğu Karadeniz, Ege ve Güneydoğu Anadolu’da bakanlık hastanelerindeki nitelikli yatak sayısı oranı tüm hastanelerin nitelikli yatak sayısı oranının altında kaldı. Türkiye genelinde tüm hastanelerde nitelikli yatak oranı yüzde 82.5 olurken bakanlık hastanelerindeki oran 81.9 oldu.

HER 3 YOĞUN BAKIM YATAĞINDAN BİRİ ÖZELDE

Yoğun bakım yataklarının ise yüzde 50.3’ü bakanlık hastanelerinde, yüzde 35.4’ü özelde. Yenidoğan yoğun bakım yataklarında ise her 1000 kişiye düşen 14.2 yataktan sadece 5.1’i bakanlık hastanelerinde. Bakanlık hastanelerinde 4 bin 907 yenidoğan yoğun bakım yatağı bulunurken özelde bu sayı 7 bin 144.

HEMODİYALİZ, MR VE MAMOGRAFİDE ÇOĞUNLUK ÖZELDE

2023’te bakanlık hastanelerdeki hemodiyaliz cihazı sayısı 7 bin 265 iken özelde 10 bin 602 oldu. Yani hemodiyaliz cihazlarının yüzde 55.5’i özelde. İstanbul’un da dahil olduğu 20 ilde 1 milyon kişiye düşen hemodiyaliz cihazı sayısı 208’in altında kaldı. Bakanlık hastanelerinde 1 milyon kişiye düşen hemodiyaliz cihazı sayısı 85.1 olurken özelde bu sayı 124.2 oldu.

Diğer bazı tıbbi cihazlarda ise özeldeki ve bakanlık hastanelerindeki payı şöyle: MR cihazında bakanlıkta yüzde 40.4, özelde 47.7; mamografi cihazlında bakanlıkta yüzde 43, özelde yüzde 48.1. Türkiye genelinde 1 milyon kişiye düşen MR cihazı sayısı bakanlık hastanelerinde 4.7, özelde 5.6 oldu; mamografi cihazında ise bakanlıkta 4.9, özelde 5.4 oldu.

Türkiye PET, Radyoterapi, Gama Kamera, Mamografi, MR ve BT cihazlarının tümünde 1 milyon kişiye düşen cihaz sayısında OECD ve Avrupa ortalamalarının altında kaldı. Örneğin Türkiye’de mamografi cihazı başına düşen görüntüleme sayısı 18 bin 898 olurken OECD ortalaması 5 bin 19. Ayrıca ultrason cihazı sayısında da düşüş yaşandı. 2002’de toplam ultrason cihazı sayısı 6 bin 98 iken 2023’te 5 bin 750 oldu.

ASM VE SAĞLIKEVİ SAYISI AZALDI

Aile sağlığı merkezi sayısı 2022’den 2023’e 9 azalarak 8 bin 163 oldu. Sağlıkevi sayısı 2019’da 5 bin 78 iken 2023’te 4 bin 909 oldu. İstanbul da dahil olmak üzere 20 ilde aile hekimi birimi başına düşen nüfus 3 bin 142’den fazla oldu.

ÖZELE BAŞVURU 12 KATINA ÇIKTI

2002’de özel hastanelere başvuru 5 milyon 697 bin 170 iken 2023’te bu sayı 67 milyon 440 bin 929 oldu. 2023’te 1.,2.,3, basamaklardaki birimlere toplam başvuru 973 milyon 519 bin 87 oldu. 2002’de bu sayu 208 milyon 966 bin 49’du. Böylece 21 yılda toplam başvuru sayısı 4.6 katına çıktı. 2022’de kişi başı hekime başvuru oranı 3.1 iken bu oran 2023’te 11.4’e çıktı. OECD ülkelerinde bu oran 6.4. 2025’te ameliyatların yüzde 25.6’sı özel hastanelerde yapıldı. 2019’da sağlık hizmetinden memnun olmama oranı yüzde 16.9 iken bu oran 2023’te yüzde 18 oldu.

GERİ ÖDEME KAPSAMINDA OLMAYAN İLAÇ PAYI ARTIYOR

1000 kişiye düşen günlük antidepresan ilaç sayısı 2012’de 37 iken 2022’de 55 oldu. 2018’de geri ödeme kapsamında olmayan ilaç satış hacmi yüzde 4 iken 2023’te bu oran yüzde 5.1 oldu. TL cinsinden satış değerinde ise geri ödeme kapsamında olmayan ilaçların oranı yüzde 7.1’den yüzde 10.6’ya çıktı.

CEPTEN YAPILAN SAĞLIK HARCAMASI İKİ KATINA ÇIKTI

Türkiye’de her 100 bin kişiye düşen uzman ve asistan hekim sayısı 164 iken OECD ortalaması 240, çocuk hastalıklarında 12 iken OECD ortalaması 16, cerrahi branşlarda 57 iken OECD ortalaması 73 oldu. Ağrı, Artvin, Bilecik, Bingöl, Bitlis, Çankırı, Gümüşhane, Hakkâri, Kırklareli, Muş, Nevşehir, Siirt, Sinop, Dersim, Bayburt, Batman, Şırnak, Bartın, Ardahan, Iğdır, Yalova şehirlerinde ise hiç asistan hekim yok.

2010’da toplam kamu sağlık harcamasının gayrisafi yurt içi hasılaya oranı yüzde 4.2 iken 2023’te 3.6 oldu. 2023 yılı rakamları ile kişi başı cepten yapılan sağlık harcaması reel rakamlarla 2002’de 1053 TL iken 2023’te 2 bin 589 TL oldu.