Emperyalizm: Dibe doğru yarış

Uğur Zengin
ugurcze@gmail.com

Trump etkinliğinde Nazi selamı veren Elon Musk ‘demokrasi’ maskesini düşürürken, kapitalist rekabete ilişkin muazzam bir ipucu hediye etmiş oldu. Musk, ailesinin faşist mirasını taşıyor. Nazi siyaseti uygulayan zenginler soyundan geliyor ve 200 milyar dolarlık servetinden kan damlıyor.

Emperyalistlerin yeni Nazi milyarderinin sermaye birikimi hızlı ve hiddetli oldu. Musk’ın Tesla’sı 2020’ye kadar dünyanın en değerli 100 şirketi arasında bile değilken sadece 3 yılda 25. sıraya yükseldi. Bugün dünyanın en büyük otomotiv tekeli. Bütün otomotiv şirketlerinin toplam değerinin yarısı Tesla’nın ve kendisinden sonra sıralanan 29 uluslararası otomotiv şirketinin toplam değeri, Tesla’nın değerini aşmıyor.

Hitler’in en makbul mühendisi Ferdinand Porsche, kurduğu Volkswagen ile 20. yüzyılda nasıl piyasaya korku saldıysa, Volkswagen’in nefes darlığı yaşadığı şu günlerde baş döndüren hızda pazarı yutan yeni Nazi milyarderi Musk da bu yüzyılda patronlara korku salıyor. Eski Nazi milyoneri, yeni Nazi milyarderine yenildi.

Musk, Lityum için Grönland’ı gözüne kestiriyor, Arjantin Devlet Başkanı Milei ile lityum üçgeni kuruyor, sosyal medya platformu satın alıyor, “Sadece (aşırı sağ) AfD Almanya’yı kurtarabilir” diyor, zenginlerin vergiden tamamen kurtulmaları gerektiğini savunuyor, Çin’de ayda 700 dolara otomotiv işçisi çalıştırıyor…

Dünya çapında rekabet

Lenin “Emperyalizm”i yazdığında, yıl 1916’ydı ve yeryüzünde bu düzeyde sermayeye sahip kimse yoktu. Lenin, emperyalist yayılmacılığın temel dinamiğinin rekabet olduğunu dahiyane biçimde keşfetti. Kapitalizm geliştikçe ham madde arayışı yoğunlaşıyor, dünya çapında rekabet artıyor. Dünyanın en büyük sermayeleri başka ülkelerde, başka kıtalarda faaliyet yürütüyor. Operasyonel kapasitelerini artırmaya çalışıyor, siyasal iktidarlarla ilişki kuruyor, iktisadi kaynakları kullanıyor. Musk, budur.

Muazzam bir örnek: Amazon

Amazon neden küresel düzeyde ‘ekonomik terör’ estiriyor? Sadece on yıl önce FedEX ve UPS emtia sermayesini dünyada dolaştıran iki tekel iken, bugün Amazon iki firmanın toplamından daha fazla paket teslim ediyor. Ancak kurduğu benzersiz altyapının kopyalanabilir ve geliştirilebilir olduğunu en iyi onlar biliyor. Türkiye deposundaki işçiler gözetleme kulesinden 24 saat gözleniyor. Bir işçi, “Mesela üç ayda bir kampanya dönemi vardır. Bu bir ayda biz 12 saat çalışırız, hatta düzenlemeleri yapamazlar, 12 saat çalışırız, eve gider 3 saat uyuruz tekrar geri geliriz, bir 12 saat daha çalışırız. Bu şekilde daha çok kazandıkları için böyle bir uygulama yapıyorlar” diyordu. Acımasızca çalıştırıyor.

Sermaye ve sınıf kardeşleri

2024’ün son çeyreğinde net kârını yüzde 88 artırarak 20 milyar dolara çıkaran Amazon’un Quebec’teki yedi deposunu -aynı dönemde- kapatma kararı almasının sebebi işçilerin sendikalaşma girişimiydi. Amazon hisse değerinin 2.5 trilyon ile rekor kırdığı gün 1700 kişiyi işsiz bırakan ekonomik bir terör eylemine giriştiğini duyurdu! Neden? Amazon’un patronu-dünyanın en zengin üçüncü ismi- Jeff Bezos yaşadıklarından biliyor: Şirket çıkarları işçilerin çıkarlarıyla çatışıyor ve arkasında duran, kimi zaman dünyayı anlaşmalarla paylaştığı ‘sınıf kardeşleri’ aynı zamanda kendisini yutmak istiyor.

Finans kapitalleşen sermaye birimleri alt edilmesi gereken rakiplere karşı plan ve programlarını küresel düzeyde yapıyor. Ülkelerin siyasal, sendikal rejimleri, iktisadi ekonomi programları, iş gücünün niteliği, ham madde, pazar ve lojistik imkanları vs…

Sermayenin giderek artan ölçekte devasa şirketler olarak örgütlenmesi, önlerindeki engeli bir bir kaldırırken, “nispeten küçük” sermayeler giderek artan şekilde duvara çarpıyor. Genişleyen büyüyen ölçekte savaşmaya devam ediyor. Ulusal ekonomilerdeki devlet-sınıf yapısı alınan kararlarda etkili oluyor ve ulusal ekonomilerin önemi buna bağlı olarak artıyor. Merkez kapitalist ülkelerin dışında kalan ülkelerde dev tekellerin uzantısı olan şirketler rol alıyor.

Girdiği kılık, düşürdüğü ücret

Tekeller kılık değiştiriyor; bazı ülkelerde bazen takım elbise bazen askeri üniforma giyiyor. Uluslararası sermayelerin uzantıları da iç pazarda rakiplerini alt etmeye çalışıyor. Tıpkı küresel sermayenin eylül 1980 günlerinde askeri üniforma giyerek işçi sınıfını baskı altına alan, reel ücretleri aşağı çeken, sosyal ve siyasal hakları sınırlandıranların kazanmış olduğu gibi. O günlerde en büyük işveren sendikası ‘şeker ve bal’ olarak nitelediği işçi sendikaları konfederasyonuyla işçi sınıfının içine sızdı. 1977’den 1988 yılına kadar reel ücretler yüzde 55, imalat sanayinde yüzde 20 geriledi. Koç Holdingin 1979’da 17 bin 664 olan işçi sayısı 1983’te 28 bin 244’e çıktı. Koç Holdingin 40 yıl önce işçi başına kârı -2023 yılı parasal değeriyle- 28 bin 233 lira. 2023 yılında gerçekleşen işçi başı net kâr ise 582 bin 500 lira. Bu yüzde 1963’lük makas işte emperyalizmin bir görünümüdür.

Lenin’in ifadesiyle, ‘Kapitalizm kendi mezar kazıcılarını yaratır.’ Büyük sermaye sahipleri, işçi sınıfı haklarını ve demokrasiyi aşındırırken, kapitalizmin çelişkilerini daha da derinleştiriyor. Artan tekelleşme ve krizler, kapitalizmin kendi sonunu getirecek dinamikleri oluşturuyor. İşçi sınıfının mezarını kazdığı faşist iktidarı temsil eden Musk, tam da bu yüzden yaklaşan çöküşe selam duruyor.