İş kıyafetinin parası işçiden kesiliyor, şikayet eden işten atılıyor

Eren Yüceboy
yuceboye@gmail.com

İstanbul — Tersanelerde taşeron çalışma sisteminin yol açtığı sorunlar ve bu sorunlara bağlı gelişen işçi mağduriyetleri artıyor. Söz konusu mağduriyetlere her gün bir yeni örnek daha ekleniyor. Bu örneklerin sonuncusu Neva Gemi ve Milim Marine isimli taşeron firmalarda yaşandı.

Tersanelerde işlerin azalması durumu gerekçe gösterilerek yevmiye zamlarına dair belirsizlik hakim kılınıyor, zam oranının dillendirildiği yerlerde yüzde 15-20 aralığında zamlar konuşuluyor. Yine aynı gerekçeyle işçilere yansıtılan bir diğer şeyse, zamsız da olsa ücretlerin geç yatırılması ve yatırıldığında da tamamının yatırılmaması gibi sorunların yaygınlık kazanması. Bunun bir örneği Neva Gemi isimli taşeron firmada çalışan bir işçinin başına gelmiş durumda. Neva Gemi’de çalışan işçinin aktardığına göre, 1200 lira yevmiyeden 10 gün çalıştığı firmadan yalnızca 3 bin lira ücret alabilmiş. İşçi, ücretinin neden eksik yatırıldığını sorduğundaysa kendisine verilen cevap, işe girerken kendisine verilen iş kıyafetlerinin parasının ücretinden kesildiği olmuş.

İş kıyafetleri işçinin ücretinden kesiliyor

Tersanelerde yaşanan iş kazalarının ve kimi durumlarda bu kazaların işçiler açısından bıraktığı ağır hasarların esas gerekçesi, işçiler için gerekli güvenlik ekipmanlarının sağlanmaması ve tersane patronlarının bu ekipmanları bir masraf olarak görmesi. Bu masraf çoğu durumda patronlar tarafından es geçilen, karşılanmak istenmeyen bir masraf. Öyle ki birçok tersane işçisi kendisine işe girerken bir baretin, bir gözlüğün ve bir de pantolonun verildiğini söylüyor. Baret ve gözlükler için en ucuzuna kaçılıyor. Çok hızlı şekilde kırılıyor, kullanılamaz hale geliyor ve bu gibi durumlarda yeni bir baret veya gözlük temini işçiler için zorlaşıyor. Verilen pantolonlar açısından da benzer bir durum söz konusu. Pantolonlar tersanenin ağır çalışma koşulları karşısında olabildiğince dayanıksız ve çok çabuk yırtılıyor. Bu gibi durumlardaysa işçilere ya gidip kendi cebinden para vererek yeni bir pantolon almaları ya da yırtılan pantolonları dikip tekrar kullanmaları telkin ediliyor. Ancak Neva Gemi’de yaşanan son örnek, bu durumu çok daha çarpıcı bir şekilde ortaya koyuyor. Patronun karşılamakla yükümlü olduğu iş kıyafeti masrafı, işçinin ücretinden kesiliyor.

"Üstümüze zimmetli malzemeler çalınıyor"

Milim Marine’de yaşanan olay yine taşeron çalışma sisteminin yol açtığı başka bir sorunu ortaya koyuyor. Bir işçi şöyle anlatıyor: “Tersanelerde taşeron firmalar arası hırsızlık olayları çok yaygın. O onun malzemesini çalıyor, biri ötekinin makinesini çalıyor... Bazen hırsızlık yapması için firma sahipleri işçileri teşvik etmeye çalışıyor. Başka firmanın malzemesini çalması karşısında ödül teklif ediliyor. O derece yaygın. Bir gün ben çalışırken formen beni beş dakikalığına bir yere kadar gönderdi. Elimdeki taş motorunu koydum kenara, gittim, geldim. Bir baktım ki taş motoru yok. Tersanelerde bu makineler kullanan işçiye zimmetli olduğu için de çalınan taş motorunun değerini benim ücretimden düştüler.”

Mağduriyetini anlatan işçi işten atılıyor

Kendisine haksızlık yapıldığını düşünen işçi, sorunu taşeron firma yetkilileri ile konuşup çözmeye, mağduriyetini gidermeye çalıştığını anlatıyor. Ancak taşeron firma ile konuşması çözüm olmayınca bu defa firmanın bağlı bulunduğu tersanenin, yani GEMAK’ın insan kaynakları ile bir görüşme gerçekleştiriyor, durumu izah ediyor. Ancak GEMAK yetkilileri sorunun kendilerini bağlamadığını, ellerinden bir şey gelmeyeceğini söylüyor. Her ne kadar ellerinden bir şey gelmediği için bir şey yapamayacaklarını söylüyorlarsa da yapıyorlar. GEMAK’ın söz konusu olay karşısındaki tutumu, taşeron firmayı kendilerine şikayete gelen bu işçiyi işten çıkarmak oluyor. Sorun mağduru işçiye, bir daha GEMAK bünyesinde herhangi bir firmada çalıştırılmayacağı söyleniyor. Benzeri bir uygulama GEMAK açısından yeni değil. Daha önce de Asi Gemi bünyesinde çalıştırılan ve fiilen işten çıkarılan işçilerin ara bulucuya gitmesi üzerine, GEMAK benzer bir tutum takınmış ve ara bulucuya giden işçilerin bir daha GEMAK bünyesindeki firmalarda çalıştırılmayacağını açıklamıştı.

Son yaşanan bu iki örnek tersanelerde taşeron çalışma sisteminin yol açtığı sorunları, taşeron firma sahipleri ve tersane patronları arasındaki “kirli” ortaklığı bir kez daha ortaya koyuyor. Yirmi yılı aşkın süredir tersanede çalışan Mehmet, bu ortaklığı şöyle özetliyor: “Bunlar düzeni kurmuş, işletiyorlar. İşçinin karşısına gelince tersaneler de firmalar da birbirlerini suçlar. Gerektiğinde bunu yaparlar ama gerektiğinde de işçinin karşısında olur, birbirlerine arka çıkarlar.”

"Birliğimiz olsa böyle bir sorun kalmaz"

Sorunun çözümüne ilişkin de tersane patronlarının kendi birliğinin bir örnek olabileceğini düşünüyor Mehmet: “GİSBİR diye bir birliği var tersane patronlarının. Öyle bir sistem kurmuşlar ki tek bir kişinin borusu ötmesin diye GİSBİR’e her ay başka bir patron başkanlık ediyor. Birbirlerinin haklarını koruyorlar, işçi karşısında tek vücut oluyorlar. Çok değil, bin tane işçi de böyle bir birliğe sahip olsa sorun kalmaz.”

Hal böyleyken, tersane işçilerinin sıklıkla karşılaştıkları bu türden sorunların sebeplerine dair de daha fazla kafa yorması bir gereklilik. Taşeron sisteme karşı güvenceli bir iş talebi bugünün ihtiyacı. Bu ihtiyacı daha fazla gündem etmek ve ihtiyacın karşılanması adına mücadelenin parçası olmak da her bir tersane işçisinin ortak sorumluluğu.