Öğrenciyken ucuz işçi, mezun olunca işsizler

Kürşat Akıncı
kursataknc@outlook.com

Ankara – OSTİM’de bulunan Şehit Alper Zor Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesinde öğrenciler eğitimin değil, üretimin bir parçası haline getirilmiş. Öğrenciler düşük ücretlerle çalıştırılırken, okullar milyonlarca liralık gelir elde ediyor. Meslek liseliler, mezuniyet sonrası ya işsiz kalıyor ya da güvencesiz işlerde düşük maaşlarla çalışmak zorunda bırakılıyor. Şehit Alper Zor Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi öğrencileri eğitim adı altında ucuz iş gücü olarak çalıştırıldıklarını söylüyor. Öğrenciler, meslek liselerinin eğitim kurumu olmaktan çıkıp birer üretim merkezi haline geldiğini anlatıyor.

‘Emeğimizin karşılığını alamıyoruz’

12. sınıfta işletmelere staja gönderilen öğrenciler, daha önceki yıllarda da okul içindeki atölyelerde çeşitli ürünlerin yapımında çalıştırılıyordu. 10. Sınıf Metal Bölümü Öğrencisi Ferhat, okulda en az 5 bin 500 sıra ürettiklerini, tanesinin 700 TL’den satıldığını belirterek “Ama ben 1.5 senede yani 18 ayda sadece 40 bin TL para aldım. Bizim yaptığımız bu üretimden elde edilen toplam gelir ise 3 milyon 850 bin TL oldu” dedi. Başka bir öğrenci ise makine başı 15 TL ücret karşılığında saç kurutma makinesi ürettiklerini dile getirdi. Öğrenciler, ürettikleri ürünlerin piyasa değerinin farkında olmalarına rağmen aldıkları ücretin emeklerinin karşılığı olmadığına vurgu yapıyor.

Milyon TL’lerden öğrencilere kırıntı düşüyor

Ajansların, yandaş medyanın “Fabrika gibi okul, üretim rekoru kırdılar” haberlerinin arkasında büyük bir çocuk emeği sömürüsü var. Öğrenciler üretimi ne kadar büyük, kazanılan para ne kadar yüksek olsa da öğrencinin aylık alabileceği en yüksek ücret, asgari ücret olabiliyor. Meslek liseleri adeta bir üretim merkezi, fabrika, atölye haline dönüştürülürken resmi veriler de öğrencilerin söylediklerini doğruluyor. İşte o cirolar ve öğrencilere ödenen rakamlar:

2017: 215 milyon TL2022: 2.3 milyar TL2022’de öğrencilere ödenen 110 milyon TL (yüzde 5.15)2023: 1.4 milyar TL (ilk 4 ay)2023’ün ilk 4 ayında öğrencilere ödenen 65 milyon TL

"Gelirler eğitime kullanılmıyor"

Meslek lisesi öğrencilerinin ürettiği mal ve hizmetler hem kamu kurumlarına hem de özel sektöre satılıyor. Öğrencilerin bu üretimden aldığı ücretler ise hep en asgari düzeyde kalıyor. Öğrenciler düşük ücretlerle çalıştırılırken, MEB ve okul yönetimleri milyonlarca liralık gelir elde ediyor. Ancak bu gelir, öğrencilerin eğitimi ve güvenliği için kullanılmıyor. Üretim ve dersler de sektörün ihtiyaçlarına göre planlanıp şekillenirken öğrenciler eğitimin değil, üretim sürecinin bir parçası haline geliyor.

Meslek liseliye iş garanti mi?

Okuldan mezun olan öğrencilerin sektörde iş bulma, istihdam edilme oranı da büyük bir soru işareti. Meslek lisesi öğrencileri 4 yıl boyunca üretime dahil edilip ucuza çalıştırılırken, mezuniyet sonrası ya işsiz kalıyor ya da güvencesiz işlerde düşük maaşlarla çalışmak zorunda bırakılıyor. Bu durum, meslek liselerinin öğrencilere meslek kazandırmaktan çok, sanayinin ucuz iş gücü ihtiyacını karşılamak üzere kurgulandığını gösteriyor.  Meslek liselerine ilgiyi artırmak için “Mezun olunca iş imkanı hazır, istihdam garanti” vaatleri ne yazık ki gerçeği yansıtmıyor. Türkiye’de meslek lisesi mezunlarının genel lise mezunlarına göre istihdama katılım oranı daha yüksek ama çalışma koşulları ve aldıkları ücretler genel olarak iç açıcı değil. Mesleki ve teknik lise mezunlarının iş gücüne katılım ve istihdam oranları yüzde 66.1, istihdam oranı ise yüzde 57.4. Aynı dönemde diğer lise mezunlarının istihdam oranı yüzde 46.7’dir. OECD ülkelerinde meslek liselerinin istihdam oranları ise yüzde 75’i geçiyor. Öte yandan Türkiye’de 18-24 yaş aralığındaki gençlerin yaklaşık yüzde 31.1’i ne eğitimde ne de istihdamda yer alıyor.

Bina çatlak, öğrenciler kaygılı

Şehit Alper Zor Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi öğrencileri, ucuz iş gücü olarak kullanılmalarına tepkili olmalarının yanı sıra depreme dayanıksız bir binada eğitim görmeye mecbur bırakıldıkları için de kaygılılar. Geçtiğimiz haftalarda Ankara’yı etkileyen depreme dair “Binalarda çatlaklar var, kendimizi güvende hissetmiyoruz” diyen 10. Sınıf Elektrik Elektronik Bölümü Öğrencisi Mehmet, “Binanın seneye taşınacağını söylüyorlar ama nereye gideceğimiz bile belli değil” dedi. 10. Sınıf Metal Bölümü Öğrencisi Murat ise “Deprem olurken biz çalışmaya devam ettik” diyerek tepkisini dile getirdi. 1103 öğrencinin önümüzdeki dönem nerede eğitim göreceği de belirsizliğini koruyor. Öte yandan okulun resmi sitesinde “Sağlam kafa sağlam vücutta bulunur” prensibiyle öğrencilerin her yönden sağlıklı olması için bilgilendirme çalışması yapıldığı ileri sürülerek “Öğrencilerin sağlıklı beslenmeleri için önlemler alıyor, sporu teşvik ediyoruz” ifadeleri yer alıyor. Ancak okulun yaptığı ankette bile öğrenciler kantin fiyatlarından şikayetçi.