Woodstock'tan Saraçhane'ye: Müziğin protesto dili nasıl değişti?

Jazz Blues Kulübü üyeleri

İstanbul Teknik Üniversitesi

1969 yazında New York’un kırsal alanında, tarihin en ikonik festivallerinden biri gerçekleşti: Woodstock. O yılların siyasi çalkantıları, Vietnam Savaşı’na karşı yükselen tepkiler ve özgürlük arayışları müziğin en güçlü protesto araçlarından biri olmasına zemin hazırladı. Joan Baez, Jimi Hendrix, Crosby, Stills, Nash & Young gibi isimler sahnede sadece müzik yapmadılar, aynı zamanda savaş karşıtı ve özgürlük yanlısı bir hareketin de sesi oldular. Woodstock, sadece bir festival değil, bir direniş biçimiydi.

Peki, 21. yüzyılda müzik hâlâ aynı etkiyi yaratabiliyor mu? Protest müzik, dijital çağda nasıl bir evrim geçirdi? Günümüzde, politik mesajlar hâlâ müzik yoluyla yayılmaya devam ediyor ancak yöntemler ve etkileri değişmiş durumda.

1960’lar ve 70’lerde müziğin protest gücü daha çok konserler ve büyük festivaller aracılığıyla kendini gösterirken, günümüzde sosyal medya bu rolü üstlenmiş durumda. Billie Eilish, Kendrick Lamar gibi sanatçılar; Run The Jewels ve Rage Against the Machine gibi gruplar politik duruşlarını açıkça sergiliyor. Ancak, protest müzik artık sadece sahnede değil; Twitter, Instagram ve TikTok gibi platformlar üzerinden de yayılıyor. Sanatçılar, şarkılarının yanı sıra doğrudan mesajlar ve kampanyalarla da seslerini duyuruyorlar.

Türkiye’deki toplumsal olaylarla perçinlenen protest ruhu

Türkiye’de protest müziğin önemli kırılma noktalarından biri de 2013 yılındaki Gezi Parkı olayları oldu. Woodstock’un barışçıl direniş ruhuna benzer şekilde, Gezi sürecinde de müzik büyük bir rol oynadı. Grup Yorum, Duman, Selda Bağcan ve birçok bağımsız grup ve sanatçı, meydanlarda ve sosyal medyada halkın sesini yükselten şarkılar söylediler. "Eyvallah", "Sadece Ölüler Görür", "Tencere Tava Havası" gibi şarkılar Gezi’nin sembolleri haline geldi. Woodstock’ta olduğu gibi, müzik yalnızca bir eğlence aracı değil, bir direniş manifestosuna dönüştü.

Son dönemde Türkiye’de yaşanan Saraçhane olayları, protest müziğin hâlâ önemli bir araç olduğunu gösteriyor. İstanbul’da yaşanan bu toplumsal hareketlilik, adalet ve özgürlük taleplerinin yeniden sokaklara taşınmasına neden oldu. Gösteriler sırasında çalınan marşlar, slogan niteliğindeki şarkılar ve sokak sanatçıları, protesto ruhunu canlı tutuyordu. Eylemlere trompetiyle gelen bir müzisyen, eyleme gelen insanlar tarafından ilgiyle karşılandı ve direnişin sesini yükseltmeye devam ediyor. Gezi’den Saraçhane’ye uzanan bu süreçte, müziğin direnişi besleyen önemli bir unsur olduğu bir kez daha görüldü.

Woodstock döneminde protest müzik, savaş karşıtı hareketlerin ortak sesi haline gelmişti. Bugün ise dünya çapında iklim değişikliği, kadın ve LGBTİ hakları, ırkçılık karşıtı mücadeleler gibi pek çok farklı konuya odaklanan sanatçılar var. Örneğin, Greta Thunberg’in ilham verdiği çevreci müzik hareketleri ya da Black Lives Matter hareketi sırasında yayınlanan şarkılar, müziğin toplumsal değişimdeki rolünü gösteriyor. Türkiye özelinde ise Gezi Parkı sürecinde başlayan politik müzik hareketleri, günümüzde de adalet, ifade özgürlüğü ve sosyal haklar üzerine yoğunlaşarak devam ediyor. Ancak bu çeşitlilik, bazen dinleyici kitlesinin parçalanmasına ve hareketlerin dağınık kalmasına da sebep olabiliyor.

Protestin endüstrileşme ve ticarileşme tehlikesi

Woodstock’un saf ve bağımsız ruhu, günümüz müzik endüstrisinde yerini büyük ölçüde ticari kaygılara bırakmış durumda. Büyük plak şirketleri, politik mesajları olan sanatçıları desteklese de müziğin protest yanını ticari bir ürün haline getirme riski hâlâ mevcut. Buna rağmen bağımsız sanatçılar ve alternatif sahneler, protest müziğin ruhunu korumaya devam ediyor. Gezi sonrası dönemde de birçok müzisyen, ana akım medya dışındaki alternatif sahnelerde, sokak müziğiyle ya da dijital platformlar üzerinden müziğini paylaşarak direnişin sesini yaşatmaya çalışmıştı.

Woodstock dönemi ile günümüzü kıyasladığımızda, müziğin protest gücünün hâlâ önemli olduğunu, ancak biçim değiştirdiğini söylemek mümkün. Günümüzde sahneler kadar sosyal medya da bir protesto alanı haline geldi. Bu durum aynı zamanda insanlara bir kolektif bilinç aşıladı. Artık insanlar kurtuluşun tek başına olmadığının farkında. Protest müzik artık tek bir büyük hareket yerine, farklı toplumsal sorunlara odaklanan çeşitli alternatif sesler olarak karşımıza çıkıyor. Belki de önemli olan, müziğin hangi platformda veya hangi türde olduğu değil, hâlâ değişim yaratma gücüne sahip olmasıdır.