Türkiye’de de fabrikalar açmaya hazırlanıyordu: Çinli BYD işçileri insanca çalışma koşulları için mücadele ediyor

Çin’in otomotiv devi BYD’nin Wuxi ve Chengdu’daki fabrikalarında çalışan binlerce işçi, mart sonu ve nisan başında, ücret kesintilerini ve kötüleşen çalışma koşullarını protesto etmek amacıyla iş bırakarak önemli eylemler gerçekleştirdi. 

Çin Emek Bülteni’ne (China Labour Bulletin) göre işçiler arasındaki huzursuzluk, BYD’nin 2023 yılında Jabil şirketinin fabrikalarını satın alarak mobil elektronik üretim sektörüne stratejik bir giriş yapmasının ardından patlak verdi. Grevler, mayıs 2024’te Wuxi fabrikasında gerçekleşen ve şirket içindeki işgücü sorunlarını vurgulayan benzer büyük ölçekli bir protestonun ardından BYD içinde devam eden daha geniş bir mücadeleyi yansıtıyor. 

İlk eylem mart sonunda 

İlk büyük protesto 28 Mart 2025 tarihinde, çoğu orta düzey yönetici olmak üzere binden fazla işçinin BYD’nin Wuxi fabrikasında protesto gösterisi yapmasıyla başladı. Pankartlar ve sloganlarla yürüyen işçiler, şirketin daha önce verdiği sözleri yerine getirmesini ya da istifa etmek isteyenlere adil bir tazminat ödemesini talep etti. Şikayetleri, performansa dayalı ücretlerde son zamanlarda yapılan kesintiler ve doğum günü sübvansiyonlarının ortadan kaldırılması üzerine yoğunlaştı. İnternette dolaşan videolar gergin atmosferi yansıtırken, polis huzursuzluğu kontrol altına almak için hızla müdahale etti. 

Birkaç gün sonra, direniş BYD’nin Chengdu tesisine de sıçradı ve işçiler 31 Mart’tan 1 Nisan’a kadar benzer protestolar düzenledi. Orada da çalışanlar, yönetimi Jabil’in satın alma sürecinde verdikleri sözleri tutmamakla suçladılar. Talepleri açıktı: İş güvenliği, işyeri değişiklikleri konusunda şeffaflık ve adil ücret. Chengdu’daki işçiler özellikle çalışma saatlerinin azaltılması, zorunlu departman transferleri ve ödenek ve ikramiyelerdeki kesintiler nedeniyle hayal kırıklığına uğradılar. 

BYD’ye geçen işçilere düşük maaş dayatması

Aralık 2023’te Jabil şirketinin mobil elektronik işini 15.8 milyar yuan karşılığında satın almasının ardından gelen geçiş sürecinde BYD, işçilere ücret ve sosyal haklarının en az 18 ay boyunca değişmeyeceği sözünü verdi. Bu taahhütlere rağmen, işçiler azalan ücretler, düzensiz programlar ve önceki anlaşmalarla tutarsız yeni performans hedefleriyle karşılaştı. 

Çin Emek Bülteni’nin önceki raporlarına göre, Jabil işçileri geçmişte yaşanabilir ücretler elde etmek için büyük ölçüde fazla mesaiye bel bağlamış, haftada altı güne kadar ve günde 12 saat çalışarak daha önce aylık 5 bin ila 6 bin 800 yuan (yaklaşık 700 ila 1000 dolar arası) kazanmışlardı. Ancak BYD’nin 2024 yılında dört vardiyalı rotasyon sistemini uygulamaya koymasının ardından çalışma saatleri önemli ölçüde azaldı ve aylık gelirler 3 bin-4 bin yuan civarına düşerek Wuxi’nin 2 bin 940 yuan olan yerel asgari ücretinin çok az üzerine çıktı. 
İşçiler, bu vardiya değişikliğinin kendilerini gönüllü olarak istifa etmeye zorlamayı ve böylece BYD’nin yasal olarak zorunlu kıdem tazminatını ödemekten kaçınmasına izin vermeyi amaçladığına inanıyor. Bu tür taktikler BYD için yeni değil. Örneğin, BYD’nin Changsha fabrikasında, işçiler 20 Nisan 2023 tarihinde, çalışma saatleri ve ücretlerdeki benzer düşüşleri protesto etmek için bir grev düzenlemiş ve ciddi şekilde azalan gelirler nedeniyle süreç toplu istifalarla sonuçlanmıştı. 

BYD’nin koşulları: Az izin, aşırı çalışma, düşük maaş 

Çin Emek Bülteni’nin araştırmaları, BYD’nin düşük taban maaş ve fazla mesaiye aşırı bağımlılık ile karakterize edilen ücret yapısının, Çin’in elektronik ve imalat sektörlerinde sistemik olduğunu ortaya koyuyor. Örneğin, bir BYD fabrikasında çalışan bir forklift sürücüsü yaklaşık 5 bin 700 yuan kazanırken, bunun sadece 2 bin 410 yuanı temel maaş, yaklaşık 3 bin 100 yuanı ise fazla mesaiden geliyor. Aynı işçi günde 11 saat çalışırken ve beş günlük İşçi Bayramı tatili sırasında da 11 saatlik üç vardiyada çalışmak da dahil olmak üzere o ay sadece beş gün izin kullanmış oluyor. Toplam fazla mesaisi 122 saate ulaşarak Çin Halk Cumhuriyeti İş Kanunu tarafından belirlenen aylık 36 saatlik yasal sınırı oldukça aşıyor. 

Daha da kötüsü, BYD’nin standart çalışma programlarını (beş gün, sekiz saat) düşük performans için bir ceza olarak kullandığı ve verimlilik hedeflerini karşılayamadıkları takdirde işçileri ciddi gelir kaybıyla tehdit ettiği ileri sürülüyor. Böyle bir program altında, aylık kazançlar dramatik bir şekilde düşebilir ve işçileri zorunluluktan sömürücü fazla mesai koşullarını kabul etmeye itebilir. (Dış Haberler)