Toplanan vergiler ile İstanbul’da riskli binalar 5 kez yeniden yapılabilirdi

Andaç Aydın Arıduru
[email protected]

23 Nisan günü öğlen saatlerinde istanbulda meydana gelen 6,2 büyüklüğündeki deprem ve artçı depremler yurttaşlarda büyük endişeye neden oldu. Birçok İstanbullu kentsel dönüşüme erişim sağlayamaz ve eskiyen yapı stokuyla güvenli yapılarda barınmaya ulaşamamışken Türkiye’de deprem harcamalarının finansmanı amacıyla yürürlüğe konan vergiler ve özel tüketim vergileri toplam tutarı 2024 yılı parasal değeri ile 15 trilyon lirayı aştı. Otoyol ve köprülere harcanan bu tutarın parasal değeri ile bugün İstanbul’da 1,5 milyon riskli yapı 5 kere, Türkiye’de bulunan 7 milyon riskli konutun ise tamamı deprem güvenliğine uygun olacak biçimde dönüştürülebilirdi.

Alanlar belirlendi, vergiler toplandı…

İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin (İBB) 2024 yılında hazırladığı raporda İstanbul’daki rezerv alanların yerleri tespit edildi. Rapora göre 6306 sayılı yasa değişmeden önce 22 bin hektarı Kanal İstanbul projesi çeperinde olan toplamda 38 bin 830 hektar büyüklüğündeki bölge rezerv alan ilan edildi. İlan edilmiş rezerv alanlara toplamda 2 milyon 850 bin nüfusun taşınması öngörülüyor. İstanbul’da toplam ilan edilen rezev alan sayısı ise 157 oldu.

17 bin yurttaşın hayatını kaybettiği 1999 Gölcük depreminin ardından ek gelir vergisi, ek kurumlar vergisi, ek emlak vergisi, ek motorlu taşıtlar vergisi, özel iletişim vergisi ve özel işlem vergisi yürürlüğe konuldu. Kamuoyunda deprem vergisi olarak bilinen vergilerden özel iletişim vergisi kalıcı hale getirilirken, şans oyunları vergisi de 2003 yılında yürürlükten kaldırılan ‘deprem vergilerini’ ikame etmek amacıyla AKP iktidarı tarafından hayata geçirildi. Böylece özel iletişim vergisi ve şans oyunları vergisi kalıcı hale getirildi.

1999-2023 yıllarında devlet tarafından toplanan özel iletişim vergisi tutarı 88,04 milyar lira oldu. Söz konusu tutarın yıllara göre enflasyondan arındırılmış parasal değeri mart 2024’te 815 milyar 139 milyon 955 bin lira oldu.

2023 yılında mobil telefon aboneliğinin ilk tesisinde alınan 260 TL’lik özel iletişim vergisi 2024’te Erdoğan imzasıyla yüzde 53,8 artırılarak yeni yılda 400 liraya yükseltildi. Faturalı ya da faturasız hat ve operatör fark etmeksizin yeni hat sahibi olacak herkes, özel iletişim vergisi öderken cep telefonu hattı sahibi herkesten her ay düzenli olarak kesilen ‘telsiz kullanım ücreti’de 9,43 TL’den 15 liraya çıkarılmıştı.

2004 yılında toplanmaya başlanan şans oyunları vergisi tutarı da 2004-2023 arasında 30,4 milyar lira oldu. Söz konusu tutarın 2024 yılı mart ayındaki parasal değeri yıllara göre hesaplandığında toplam 175,6 milyar lira oldu.

Böylece iki ‘deprem vergisi’nden toplanan verginin bugünkü reel değeri 990,7 milyar lira oldu.

Doğrudan deprem vergisi: 1 trilyon lira

2024 yılının ocak ayında şans oyunlarından alınan vergi tutarı 4.8 milyar lira oldu. Şans oyunlarından alınan vergi 2023 ocak ayına göre yüzde 310 yükseldi.

2024 ocak ayında alınan özel iletişim vergisi ise 1.8 milyar lira oldu. Özel iletişim vergisi de 2023 ocak ayına göre yüzde 69 artış gösterdi. ‘Deprem vergileri’nden elde edilen parasal değer tutarı 1 trilyon lirayı aştı.

İki kalem ile 479 bin konut

İnşaat Mühendisleri Odası ve Mimarlar Odasının yayımladığı ocak-mart 2024 yapı birim maliyet hesabına göre apartman tipi konutların metrekare maliyeti 20 bin 850 lira. Buna göre bir apartmanda 100 metrekarelik bir evin yapım maliyeti 2 milyon 85 bin lira.

Söz konusu deprem vergilerinin bu maliyet ile konut yapımına yönlendirilmesi halinde 479 bin 600 konut yapılabilirdi.

‘Erdoğan vergisi’ İstanbul’u 5 kere dönüştürmeye yetiyordu

Ağırlıklı olarak alkollü içki, tütün ürünleri ve otomobilden alınan ve AKP’li yıllarda yürürlüğe konan özel tüketim vergisi bütçenin ana kolonlarından biri oldu. 2002’de 6 milyon lira olan ÖTV geliri 2023’te 510 milyar 600 milyon lira oldu. Devletin 2023’te elde ettiği ÖTV geliri, 2002 yılına göre kıyaslandığında yüzde 8 bin 400 arttı.

Enflasyondan arındırılarak hesaplandığında 2002-2023 yıllarındaki ÖTV gelirinin parasal değeri mart 2024’te 14,1 trilyon lirayı buldu. Bu tutar ile 100 metrekarelik 6,7 milyon konut yapılabilirdi.

İstanbul’da 1,5 milyon konutun riskli olduğu belirtiliyor. Her biri 100 metrekare olarak inşa edilecek şekilde 1,5 milyon konut için bugün ortalama olarak 3 trilyon lira kaynak gerekiyor. Devletin topladığı deprem vergileri ve ÖTV gelirlerinin bugünkü parasal değeri olan 15 trilyon lira ile İstanbul 5 kere dönüştürülebilirdi.

Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Murat Kurum, 2022’de 17 Ağustos depreminin yıl dönümünde Türkiye’de 6,8 milyon riskli konutun olduğunu kaydetti. İnşaat Mühendisleri Odası ve Mimarlar Odasının maliyet hesabı ile deprem vergileri ve ÖTV gelirleri ile Türkiye’deki bütün riskli yapılar dönüştürülebilirdi.

‘Deprem vergileri duble yollara, hava yollarına gitti’

2011’de 644 kişinin hayatını kaybettiği Van depremi sonrasında da “Deprem vergileri nerede” sorusu gündeme gelmişti.

O dönem de Hazine ve Maliye Bakanı olan Mehmet Şimşek şu ifadeleri kullanmıştı: “Sonuçta bunlar 74 milyonun servetidir. Deprem vergisi adı altındaki vergiden çok sürekli hale gelmiş ÖTV vs. var. Bu vergiler bizim sağlığımıza gidiyor. Diyorsunuz ki bu çerçevede 44 milyar liralık vergi topladınız, nereye gitti. Sadece bir yıllık vatandaşın sağlığı için yaptığımız harcama 44 milyar lira. Bu, duble yollara gidiyor, demir yollarına, hava yollarına, çiftçimize, eğitime gidiyor” ifadelerini kullandı.