İran Recai Limanı patlamasının ardından: İddialar, şüpheler ve gerçekler

Ela AVA

İran’ın Bender Abbas ilindeki Recai Limanında meydana gelen patlama sonucu ölü sayısı 46'yı, yaralı sayısı ise 1.200'ü aştı. Patlamanın neden gerçekleştiği, hangi maddelerin konteynırlarda bekletildiği, limandaki iş sağlığı ve güvenliğinin düzeyine ilişkin tartışmalar farklı biçimlerde devam ediyor. 

İran’da Recai Limanında büyük patlamanın ardından, hükümet pazartesi gününü İran genelinde yas ilan etti. Patlamanın üzerinden yaklaşık üç gün geçmesine rağmen yangın hâlâ kontrol altına alınmış değil. Patlamanın nedeni ise henüz açıklanmıyor. Patlamanın yol açtığı yoğun kirlilik nedeniyle Bender Abbas ve Qeşm ilindeki tüm eğitim ve kamu binaları kapatıldı.

Recai Limanındaki patlamanın üzerinden yaklaşık üç gün geçmesine rağmen yangın "tamamen" kontrol altına alınmış değil. İran rejimi ölenlerin sayısını 46 olarak açıklarken yerel gazeteciler bu sayının çok daha fazla olduğunu söylüyor.

İran'ın en büyük ticari limanı olan Bender Recai'de meydana gelen patlamanın şiddeti, arabaların ezilmesine, binaların ciddi hasar görmesine ve birçok kişinin ölümüne neden oldu. Sosyal medyada Bender Abbas’ta yaşayan yurttaşların yayınladığı görüntülerde, 3 patlamanın gerçekleştiği görülüyor.

Patlamanın neden gerçekleştiği, hangi maddelerin konteynırlarda bekletildiği, limandaki iş sağlığı ve güvenliğinin düzeyine ilişkin tartışmalar farklı biçimlerde devam ediyor. 

İran’ın en önemli ihracat limanı

Öncelikle Recai Limanın stratejik ve ekonomik konumuna bakalım;

Resmi istatistiklere göre Recai Limanı stratejik ve verisel olarak İran'ın en önemli ihracat limanı. İthalat bakımından ise İmam Humeyni Limanı'ndan sonra ikinci büyük liman olarak biliniyor.

Bu liman aynı zamanda İran'ın en büyük konteyner limanı olarak kabul ediliyor ve istatistiklere göre konteyner yükleme ve boşaltma işlemlerinin yaklaşık yüzde 80'i bu limanda gerçekleştiriliyor.

İran Limanları ve Denizcilik Örgütü'nün 2023 yılı istatistiklerine göre, bu limandan yılda yaklaşık 45 milyon ton mal ihraç ediliyor, yılda ise yaklaşık 10 milyon ton mal ithal ediliyor.

Bender Recai Özel Ekonomik Bölgesi 2 bin hektardan fazla bir alana ve 19 hektarlık kapalı depoya sahip. Olaydan sonra bölgeye giden İran Yollar Bakanı Farzane Sadeq, limandaki faaliyetlerin 14 bölgeye ayrıldığını, bunlardan sadece birinde olayın meydana geldiğini söyledi.

Cumartesi günkü patlamanın ardından limanın tamamındaki ihracat ve ithalat faaliyetleri durduruldu ve İran gümrüğü, anlaşmalı tüm şirketlerden limana ticari kargo göndermeyi durdurmalarını istedi. Böylece patlama, İran için ciddi ekonomik darbe anlamına geliyor. Keza hasarın boyutunu henüz tamamen bilmiyoruz.

Limanı kim işletiyordu?

Bu süreçte tartışılan en önemli meselelerden biri de patlamanın neden kaynaklandığı.

Bender Abbas Gümrük Müdürlüğü, yaptığı ilk açıklamada olayın Limanlar ve Denizcilik kurumuna bağlı Recai Limanı'ndaki Sina konteyner sahası üzerinde meydana geldiğini duyurmuştu ve "Patlamanın kaynağı büyük ihtimalle liman bölgesinde bulunan tehlikeli madde ve kimyasalların deposudur” açıklamasında bulunmuştu.  

Bahsi geçen sahanın Banagostar Şirketine bağlı olduğu biliniyor. Şirketin halkla ilişkiler müdürü, şirkette "amonyak tankı patlaması" yaşandığı yönündeki iddiaları yalanlasa da Recai’deki çalışanlar, halkın gözlemleri ve yerel gazetecilerin aktarımları başka yönde.

İslami Şura Meclisi Ulusal Güvenlik Komisyonu Üyesi Ali Hazrian da Recai Limanı'nın, Mostazafan Vakfı'na bağlı Sina Şirketi tarafından yönetildiğini söyledi.

Recai Limanında konteynerleri patlayan Banagostar Şirketi, İran petrolünün transferi ve satışındaki rolü nedeniyle Trump yönetimi tarafından 2018'de ambargo listesine giren Sepehr Energy Holding'e bağlı.

Devrim Muhafızları kanadına yakın olan Banagostar şirketi, kimyasal ithalatçısı ve akaryakıt taşımacılığı lisansına sahiptir. Şirketin yakın zamanda Çin'den kargo aldığı da belirtiliyor.

Patlamanın ardından şirketin CEO'su Said Caferi, ILNA haber ajansına yaptığı açıklamada, "Bu kaza, ithal edilen yükün yanlış beyan edilmesi ve son derece tehlikeli yükün sıradan mallar kategorisinde ithal edilip depolanması sonucu meydana geldi" demişti.

Bu iki gün boyunca, Recai Limanındaki patlamaya sodyum perkloratın neden olduğu yönünde tartışmalar ise yoğunlukta. Bu madde katı roket yakıtında kullanılır.

İran İslam Cumhuriyeti Savunma Bakanlığı Sözcüsü Reza Talaynik, 27 Mayıs'ta yaptığı açıklamada, Bender Recai patlama bölgesinde askeri amaçlı herhangi bir ihracat veya ithalat sevkiyatının olmadığını bildirmişti.

Konteynırlarda roket yakıtı olduğu iddia ediliyor

Bu süreçte savunma ve güvenlik analistleri yaptıkları açıklamalarda, yangın ve dumanın türünün patlayıcının sodyum türevi olduğunu doğruladığını ifade ettiler. İran İslam Cumhuriyeti'ndeki yetkililer, patlamaya kimyasalların sebep olduğunu doğruladı ancak daha fazla ayrıntı açıklanmadı.

Yaklaşık 2 bin ton sodyum perkloratın Bender Abbas'taki Recai Limanı'na Çin’den gönderildiği ve depolandığı iddia ediliyor.  

İran’a ait "Ciran" ve "Golban" gemilerinin her birinin Çin'den İran'a birer tondan fazla sodyum perklorat taşıdığı ve Devrim Muhafızlarına ulaştırmak üzere harekete geçtiği farklı yayın organları tarafından yayımlandı. Sodyum perklorat katı yakıtlı roket yakıtının yüzde 70'ini oluşturan bir madde. Bu miktar İran'ın "Hayber Şakan" ve "Hac Kasım" gibi 260 adet orta menzilli füzesine yakıt olarak yeteceği belirtiliyor.

Bilimsel olarak konteynır, sodyum perkloratın depolanması için kesinlikle uygun bir araç değildir ve hatta dış bir etkenin müdahalesi olmasa bile, yüksek sıcaklıklar bu maddenin reaksiyona girmesine ve alev almasına neden olan faktörlerden biri olabilir. Keza bu maddenin yapısı 37 derecelik bir sıcaklıkta değişiyor, ki Bender Abbas, hava sıcaklığının genellikle 37 dereceden çok daha yüksek olduğu bir yer.

Bu işte İsrail’in parmağı olabilir

Patlamanın ardından konteynırdan depolanan maddelerin ne olduğunun yanı sıra İsrail’in patlamaya neden olduğuna dair iddialar da yaygın.

Birçok kişi sosyal medya hesaplarında limandaki patlamayı Lübnan Beyrut limanındaki patlamaya benzetti. Beş yıldan kısa bir süre önce, Beyrut limanındaki amonyum nitrat depolarında meydana gelen patlamada 200'den fazla kişi ölmüştü.

Tahran'ın İslami Danışma Meclisi'ndeki temsilcisi Muhammed Siraj, 27 Mayıs Pazar akşamı Rokna Haber Ajansı'na yaptığı açıklamada, Bender Recai'deki patlamanın hiçbir şekilde tesadüf olmadığını ve "İsrail'in olaya müdahil olduğuna dair açık işaretler görüyoruz" dedi.

Keza bu patlamanın İran- ABD arasında süren müzakereler sürecinde meydana gelmiş olması birçok kişi tarafından endişe verici bulundu.

İhmali olan hesap vermeli

Yaşanan felakette şirketin ve doğrudan bağlı olduğu Devrim Muhafızlarının iş güvenliğindeki eksiklikler ve ihmaller ortada, keza İsrail’in böyle bir hamleye yeltenmesi de binlerce işçiyi göz göre göre ölüme gönderdiği anlamına geliyor.

Meclis Sosyal İşler Komisyonu Üyesi Ahmed Fatemi, Recai'deki patlamaların "denetim kurumları ve yargı" tarafından araştırılması çağrısında bulunarak, "İhmaller tam olarak tespit edilmeli ve gereken yapılmalıdır.” dedi. “Yanıcı kimyasalların bulunduğu ortamlarda tüm güvenlik prensiplerine uyulmalıdır.” diye ekledi.

İran İslam Cumhuriyeti Yargı Erki Başkanı Hüseyin Muhsini Ejei ise süreci takip eden Başsavcının, güvenlik ve istihbarat teşkilatlarıyla iş birliği içinde olayının acilen ve ciddiyetle takip edilmesi gerektiğini belirterek, "Herhangi bir düzeyde veya kurumda herhangi bir ihmal veya kusur varsa, tespit edilmeli ve yasal işlem yapılmalıdır." dedi.

Olan yine işçiye oldu

Bu olayın nedenine ilişkin iddialar ne olursa olsun, bu durum İran'da asgari iş güvenliği koşullarının bulunmadığının açık bir kanıtıdır.

Sadece 2022-2023 yılları arasında İran'da 3 bin 826'dan fazla işçi, iş kazaları nedeniyle hayatını kaybetti. Keza bu rakamlar resmi makamların açıklaması ve sadece buzdağının görünen kısmı.

Patlama felaketine ilişin işçilerden ise peş peşe tepkiler yükseldi;

İran İşçiler Birliği Konseyi “Bender Abbas olayının asıl mağduru işçiler” başlıklı açıklamasında, “Recai Limanındaki patlamada hayatını kaybedenlerin yüzde 90'ından fazlasını işçiler oluşturuyor. Denizcilik, depolama ve boşaltma şirketlerinde çalışanlar felaketi yaşadı ancak büyük olasılıkla bu şirketlerin sahipleri zarar görmeyecek. Konteynırlar sigortalı, para hasarı sigortalı ve ihmalden kaynaklanan herhangi bir sorumluluk veya hesap verme yine söz konusu olmayacaktır.” dedi.

İran Emek Konfederasyonu ise, “Bender Recai Limanı'nda meydana gelen büyük patlama, rejimin işçi canına olan umarsızlığının derinliğini bir kez daha gözler önüne serdi. Bu patlama ister güvenlik standartlarına uyulmaması sonucu meydana gelen bir kaza olsun, isterse uluslararası krizler, terör eylemleri sonucu olsun, ister dış ister iç etkenlerden kaynaklansın, her durumda bu sürecin bedelini en ağır şekilde ödeyen işçilerdir.” diye açıklamada bulundu.