BİR SİYASİ PARTİLER MEZARLIĞI: TÜRKİYE

Erdal İmrek

‘Siyasi partiler katılımcı, çoğulcu, çağdaş demokrasilerin vazgeçilmez unsurlarındandır.’ Bu cümle çoğumuza tanıdık. Çok duyduk askeri yetkililerden, başbakanlardan, sanayicilerden, yüksek yargı mensuplarından. Öyleki 18 siyasi partiyi kapatan 1980 Askeri cuntasının hazırladığı Anayasa’nın Siyasi Partiler Kanununun 4. Maddesi’nde de ‘Siyasi partiler, demokratik siyasi hayatın vazgeçilmez unsurlarıdır” ibaresine yer verilir. Ancak aynı maddenin hemen ardından gelen ‘Atatürk ilke ve inkılâplarına bağlı olarak çalışırlar’ ve ‘Siyasî partilerin kuruluşu, organlarının seçimi, işleyişi, faaliyetleri ve kararları Anayasada nitelikleri belirtilen demokrasi esaslarına aykırı olamaz’ denir. Ve bu ‘esasların’ sınırları o kadar geniştir ki bu güne kadar onlarca parti bu ‘esaslara’ uygun davranmadığı için kapatılmıştır.

Türkiye tarihinde siyasi partilerin yeri incelendiğinde karşımıza bir ‘siyasi partiler mezarlığı’ çıkar. Cumhuriyetin kuruluşundan 1931’e gelene kadar CHP dışında kurulan 2 parti Bakanlar Kurulu kararıyla kapatıldı. Bundan sonrası zaten 1946’ya kadar tek parti dönemi olarak şekillendi. ‘Çok partili dönem’e geçiş genel olarak CHP’nin yanına bir de Demokrat Parti’nin eklenmesi olarak bilinse de aslında bu dönemde başka partilerde kuruldu. Ancak o dönemin ‘devlet hassasiyetini’ ‘laikliğin korunması’ ve ‘Komünizm tehdidinin bertaraf edilmesi’ belirlediği için kurulan 4 parti hemen kapatıldı. Bundan sonra 1960’taki askeri darbeye kadar bazıları siyasi gerekçelerle bazıları şekilsel ve yasal yükümlülükleri yerine getirmemeleri sebebiyle bir çok parti kapatıldı.

1960 askeri darbesi ise iktidardaki bir partiyi kapatmakla kalmadı başbakanı da darağacına yolladı. 1960 darbesinden 3 yıl sonra yani 1963’te kurulan Anayasa Mahkemesi artık parti kapatma görevini üzerine aldı.

1980 darbesine kadar 11 parti kapatıldı. 1980 darbesi ise her alanda tam bir yıkım süreci başlattı. Onlarca kişiyi idam eden, binlerce kişiyi işkenceden geçiren cunta 18 partiyi kapattı. 1993’e gelene kadar ‘darbe anayasasının belirlediği kurallara göre hareket etmeyen’ 6 parti daha kapatıldı. Kapatılan partiler arasında iki de sosyalist parti vardı. Diğer partiler büyük oranda şekilsel nedenlerle kapatıldı.

1993’ten sonra ise yepyeni bir dönem başladı. Kürt sorununda yeni bir dönemin başlaması, bir taraftan çatışmaların artması ve diğer taraftan Kürt halkının kitlesel olarak örgütlenmesi Kürt partilerini ‘devletin asli düşmanlarından biri’ haline getirdi. Bir diğer düşman unsur 90’lı yıllarda kurulan sosyalist partiler oldu. Bu dönem ‘laiklik’ alanında da tereddüt duyulan partilerin kapatıldığı bir süreç olarak şekillendi. Çok kitlesel bir güce ulaşan Kürt partileri ‘Bölücü faaliyetlerin odağı haline gelmek’ suçlamalarıyla peşi sıra kapatıldı. Bir çok Kürt siyasetçiye siyaset yasakları getirildi, DEP’in milletvekilleri meclisten yaka paça gözaltına alındılar ve tutuklandılar. Refah Partisi ve ardından kurulan Fazilet Partisi de ‘laikliğe aykırı faaliyetlerin odağı olmak’ suçlamalarıyla kapatıldı. 90’lı yıllardan bugüne devletin öfkesinden sosyalist partiler de nasibini aldı. TBKP, Sosyalist Parti, SBP ve en son 1997’de Emek Partisi kapatıldı. Bu dönem başta Kürt partileri olmak üzere sosyalist partiler üzerindeki baskıların alabildiğine arttırıldığı bir dönem olarak şekillendi.

‘PARTİLER DEMOKRASİNİN VAZGEÇİLMEZİ’ AMA...

Türkiye’de  bugüne kadar; kapatılan partiler şöyle;
*1925: Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (Bakanlar Kurulu Kararı)
*1931: Ahali Cumhuriyet Fırkası (Bakanlar Kurulu Kararı), Amele Çiftçi Fırkası (Bu partinin faaliyetine izin verilmedi)
*1946:  İşçi ve Köylü Partisi (Yerel Mahkeme Kararı), İslam Koruma Partisi, Türkiye Sosyalist Partisi, Türkiye Sosyalist Emekçi Köylü Partisi (Bu üç parti Askeri Mahkeme Kararı ile kapatıldı)
*1950:   Demokrat İşçi Partisi (Yerel mahkeme kararı)
*1952:  Türkiye Sosyalist Partisi (Askeri Mahkeme Kararı), İslam Demokrat Partisi (Yerel Mahkeme Kararı)
*1954:   Millet Partisi (Yerel Mahkeme Kararı)
*1957:   Vatan Partisi (Yerel Mahkeme Kararı)
*1960 (27 Mayıs 1960 Askeri Darbesi):   Demokrat Parti (Askeri Mahkeme Kararı)
*1961:  Müsavat Partisi (Yerel Mahkeme Kararı), Devrim Partisi(Faaliyetine izin verilmedi)
*1966:   Türkiye İşçi Çiftçi Partisi (Anayasa Mahkemesi Kararı), Cumhuriyetçi Parti, Kemalist Gençlik Partisi (Bu iki parti Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı Kararı ile kapatıldı)
*1968: İşçi Çiftçi Partisi (Anayasa Mahkemesi Kararı)
*1971:  Milli Nizam Partisi, Türkiye İleri Ülkü Partisi, Türkiye İşçi Partisi, Büyük Anadolu Partisi (Bu partilerin tamamı Anayasa Mahkemesi Kararı ile kapatıldı)
*1980:   Türkiye Emekçi Partisi (Anayasa Mahkemesi Kararı)
* (1980 Askeri Darbesinin ardından 18 partinin faaliyetine son verildi):   Adalet Partisi, Cumhuriyet Halk Partisi, Cumhuriyetçi Güven Partisi, Demokrat Parti, Hür Demokratlar Partisi, Hürriyetçi Millet Partisi, Millet Partisi, Milli Selamet Partisi, Milliyetçi Hareket Partisi, Sosyalist Parti, Sosyalist Vatan Partisi, Türkiye Birlik Partisi, Türkiye İşçi Partisi, Türkiye İşçi Köylü Partisi, Türkiye Sosyalist İşçi Partisi, Türkiye Ulusal Kadınlar Partisi, Vatan Partisi, Nizam Partisi, (Bu partilerin tamamı 16 Ekim 1981tarihinde Askeri Mahkeme Kararı ile kapatıldı)
*1983:   Büyük Türkiye Partisi (Milli Güvenlik Kurulu Kararı), Huzur Partisi (Anayasa Mahkemesi Kararı)  
*1988’den itibaren kapatılan partilerin tamamı Anayasa Mahkemesi tarafından kapatıldı
*1988:  Yeşiller Partisi
*1991:  Türkiye Birleşik Komünist Partisi, Halk Partisi
*1992:   Sosyalist Parti
* 1993:  Halkın Emek Partisi, Özgürlük ve Demokrasi Partisi, Sosyalist Türkiye Partisi
*1994: Yeşiller Partisi, Sosyalist Birlik Partisi, Demokrasi Partisi, Demokrat Parti
*1996:   Demokrasi ve Değişim Partisi
*1997:   Emek Partisi, Diriliş Partisi
*1998:  Refah Partisi, Demokratik Barış Hareketi
*1999: Demokratik Kitle Partisi
* 2001:  Fazilet Partisi
* 2003:  Halkın Demokrasi Partisi
* 2009:  Demokratik Toplum Partisi

evrensel.net