19. yüzyıldan kızlı erkekli hatırlatmalar

Elif Görgü

“Okullarda kız ve erkek öğrenciler birlikte eğitim görmelidir. Birincisi çünkü böylece erkekler çocukluktan itibaren kadınlara saygı göstermeyi öğrenir; ve ikincisi böylece kadınlar erkeklerden korkmamayı çocukken öğrenir.”
Günümüzde eğitim açısından yetersiz olması gereken, ancak Hükümet eliyle yönlendirilen tartışmalar ve hayata geçen uygulamalar nedeniyle 21. yüzyıl Türkiyesi açısından neredeyse ileri sayılabilecek bu sözler, 200 yıl önce dünyanın diğer yarımküresinde sarf edilmişti. Devamı da şöyleydi: “Erkekler mutlaka üç temel işi öğrenmelidir: Amelelik, marangozluk ve demircilik çünkü gerekli eşyalar toprakla, tahtayla ya da metalle üretilir. Kadınlar mutlaka eğitim görmeli ve iş öğrenmelidir, ihtiyaç nedeniyle fahişelik yapmak, hayatlarını sürdürebilmek için evlenmek zorunda kalmasınlar diye.”
Kadınlar evlenmek zorunda kalmasın mı! Daha neler!
“Kızlı-erkekli” öğrenci evleri, kadın ve erkek öğrencilerinin yurtlarının ayrılması gibi tartışmalar arasında iki yıl önce Venezuela’da, Simon Bolivar Üniversitesi’nin bir duvarını boydan boya kaplayan o eğitimcinin, Simon Rodriguez’in portresini hatırladım.
1800’lü yıllarda Latin Amerika, Avrupa’dan bağımsızlığı için mücadele verirken Simon Rodriguez, özgür Amerika’nın özgür düşünceli insanlar yetiştirmesi için kamu eğitimi üzerine çalışıp duruyordu. Latin Amerika’nın ‘kurtarıcı’sı Simon Bolivar’ın da öğretmeni oydu.
Venezuela’nın bağımsızlığından yaklaşık 200 yıl sonra bir başka ‘kurtarıcı’ Hugo Chavez, üç mücadeleci tarihi lideri yeniden hayata döndürmüştü: Simon Bolivar, köylü önderi Ezequiel Zamora ve devrimci eğitimci Simon Rodriguez.

BOLİVAR’I BOLİVAR YAPAN EĞİTİMCİ

Kimdi Rodriguez?
1771’de Venezuela’da doğdu. Eğitim üzerine çalışmaları gençliğinde başladı. Okuma yazma eğitimi verdi önce. “Venezuela’nın en zengin yetimi” Simon Bolivar’ın öğretmeni oldu. Bolivar’ı Bolivar yapan fikirlerin köklerinin yeşermesinde, onun eğitiminin etkisinden bahsedilir. Bolivar ile birlikte onun “köleleri”ne de eğitim veriyordu Rodriguez. “Hepsine beni unutma çiçeğinin adının aynı zamanda Mysotis palustris olduğunu, kakaonun kahveye nasıl dönüştüğünü anlatıyordu.” diye anlatılır.
1801’de göç ettiği Avrupa’yı baştan sona dolaştı sonra. Her bulduğu fırsatta okuma yazma öğretmeyi sürdürdü. Sosyalist örgütlenmelerde de görev aldı, küçük bir Rus kasabasının çocuklarına okuma yazma da öğretti. Kamu eğitimi üzerine fikirlerini geliştirdi. Simon Bolivar’la yolları bir kez daha Avrupa’da kesişti. Birlikte kıtayı dolaştılar. Öğrencisinin önünde, ömrünün soruna kadar Latin Amerika’nın bağımsızlığı için mücadele edeceğine yemin etti ve 1823’te Amerika’ya geri döndü.

KIZLI-ERKEKLİ, ZENGİNLİ-YOKSULLU, BEYAZLI-YERLİLİ EĞİTİM

Bolivar’ın liderliğinde birleşen Latin ülkelerinde eğitim vermeye başladı. Kolombiya’da okul açtı. Peru’da Kamu Eğitimi Müdürlüğü yaptı. Bolivya’da Madencilik, Tarım ve Karayolları Müdürü oldu. Bu arada okul açmaya devam etti. Ancak beyazlarla yerlilerin, yoksullarla zenginlerin, kadınlarla erkeklerin aynı sınıflarda eğitilmesi fikri ‘özgür’ Amerika için bile fazlaca özgür fikirlerdi. Yöneticilik görevlerini bırakmak zorunda kaldı bu yüzden. Ama ömrünün sonuna kadar Amerika’nın farklı kentlerinde ve bulduğu her fırsatta eğitim vermeyi sürdürdü.
Eğitim sistemini; emekçi çocukları işçi olsun, kadın öğrenciler erkenden anne olsun, tabi ki büyüyünce işçi olmayacak zengin çocukları ise iyi eğitimli patronlar olsun diye düzenleyen, kamu eğitimini dini eğitimle sınırlandırıp özel, paralı eğitimin alanını genişleten Türkiyeli yöneticilerin gündeminde, 200 yıl önce bile dile gelen “eğitimde fırsat eşitliği, tüm halka eşit, ulaşılabilir kamu eğitimi” gibi fikirlerinin yeri yok.
Tarihin farklı yüzyıllarında eğitim için mücadele etmiş aydın insanlardan biri olan Rodriguez işte tam da bunun için öğrencilerin en çok şu soruya kafa yormalarını istiyordu:
“Neden?