Ukrayna’da ‘Güneydoğu’ sorunu

Okay DEPREM

Ukrayna’da olaylar başkent Kiev merkezli olarak başlasa da haftalardır ülkenin gündeminde varsa yoksa “Güneydoğu” var. Rusça’da “Yugo-vostok” olarak adlandırılan Ukrayna’nın güney ve doğusundaki vilayetler, adeta ‘Pandora’nın Kutusu’nun açılmasıyla birlikte ülkenin en önemli ve hayati gündemi haline geldi. Kırım Referandumu’ndan Rusya’ya katılma kararının çıkmasının ardından yarımadada hayat nispeten normalleşmeye başlarken bu sefer de, zaten kaynayan bir kazanı andıran Kırım haricindeki güneydoğu illerinde durum neredeyse kontrolden çıktı.

OLAYLARDA AĞIRLIK DOĞUYA KAYIYOR

Kiev’deki yönetim değişikliğinden sadece birkaç gün sonra güney ve doğu eyaletleri halkı, yüz binler halinde eyalet ve kent yönetim binalarının önüne akın edip buralardaki Ukrayna bayraklarını indirerek yerlerine Rus bayraklarını çekti. Ülke tarihinde ilk defa söz konusu bölgeler bu denli kitlesel ve sık eylemlere sahne oluyor; Rus bayrak ve flamaları ile Büyük Anayurt Savaşı’nı simgeleyen Georgiy çizgili bantların renkleri ise ilk kez mitinglere bu denli damgasını vuruyordu. Odessa, Nikolayev, Zaporojye, Dnepropetrovsk ve Kherson bölgelerinde olaylar görece düşük yoğunlukla seyrederken esas kıyamet ise doğuda koptu. Tamamı Rusya sınırında yer alan Kharkov, Lugansk ve Donetsk eyaletleri, oransal olarak ülkedeki Rus nüfusun en çok yaşadığı, neredeyse yüzde yüz Rusça konuşulan ve doğal olarak Sovyet-Rus geçmişi ile en derin ve sıkı duygusal, siyasi, tarihsel ve ideolojik bağlara sahip olan bölgelerdi. Ne var ki, ülkedeki ekonomik dengeler açısından bu bölgelerin esas önemli özelliği ise; Kharkov’un, ülke ağır sanayisinin en önemli eyaleti konumunda, diğer iki vilayetin de tüm SSCB döneminde olduğu gibi bugün de başta kömür olmak üzere ülkenin maden rezervi ve demir-çelik endüstrisinin de merkezi olmasıydı. Bundan dolayı, turizm dışında iktisadi açıdan fazla bir şey ifade etmeyen Kırım’ı hızlıca elinden kaçıran yeni Kiev iktidarı, benzer bir sona doğru ilerleyen bu 3 eyaleti kaybetmeyi kolay kolay göze alamazdı çünkü bu durum her şey bir yana Ukrayna ekonomisinin kesin çöküşü anlamına gelecekti.   

YENİ KİEV YÖNETİMİNİN ATAĞI VE HALK TEPKİSİ

Kiev, sadece yeni yönetimi tanımadıkları gerekçesiyle Kharkov belediye başkanına ev hapsi cezası verdirirken, Donetsk belediye başkanı da eşiyle birlikte ülkeden kaçmak durumunda kaldı. Bu illerin, yeni iktidarla sürtüşen ve istifa etmemekte kararlı mevcut valileri ise hızlıca görevlerinden alındı. Tepeden başlayan bu dalgayı tüm alt kamelerde ve özellikle bütün emniyet ve hukuk birimlerinde de geçerli kılmak isteyen Kiev yönetimine halk tepkisi gelmekte gecikmedi. Önce, ufak çaplı çatışmalar eşliğinde Kharkov ve Donetsk’in vilayet yönetim binaları halk tarafından ele geçirildi. Çok kısa sürede buralarda halk savunma kuvvetleri ile geçici konsey yönetimleri kuruldu ve bunlar Kiev hükümetini kesinlikle tanımadıklarını bildirdi. Bir diğer taraftan, merkez tarafından tasfiye edilen ve Berkut adıyla anılan, eski rejime bağlı özel tim kuvvetleri ise bu bölgelerde görevlerini sürdürmeye devam ederek, merkezden bağımsızlaşmış ve fiili bölgesel emniyet gücü halini almış oldular. Kısa bir süre içinde önce Lugansk, ardından da Donetsk’te halk bu sefer emniyet il müdürlükleri ve başsavcılık binalarını zapt ederek buralarda da kontrolü ele geçirerek Kiev yönetiminin buralara tesir etme şansı ve ihtimalini iyiden iyiye azalttı.

DONETSK VE LUGANSK MERKEZDEN ASKERİ AÇIDAN DA AYRIŞIYOR

Kiev’in, 2 - 3 hafta kadar önce Rus sınırına doğru askeri yığınak yapmak üzere trenlerle, tank dâhil ağır silahları yığma girişimini, Lugansk halkı resmen raylar üzerine barikatlar kurarak ve canlı siperlerle engellemeyi başardı. Bu esnada en mühim gelişme ise Donetsk’te 7 Nisan’da, ardından da Kharkov’da kısa süreli de olsa bağımsız halk cumhuriyetlerinin ilan edilmesiyle yaşandı. Doğunun ülkeden adım adım kopup Rusya’yla birleşme yoluna girmesi bu illerde artık resmiyet kazanıyordu. Söz konusu vilayetlerde örgütlü halk komiteleri ve konseyleri devlet binalarında binler halinde gece gündüz nöbet tutmaya koyuldular. Halkın en önemli talebi bu vilayetlerde de bir an önce Kırım’dakine benzer bir referandum yapılması ve ülkenin çok acilen federatif sisteme geçmesiydi. Zaten yavaş yavaş silahlanmaya başlamış olan Donetsk ve Lugansk halkı geçtiğimiz günlerde eyalet bünyesinde, Kiev’den tamamen ayrı bir halk ordusu kurma kararı da aldı. Kiev, Kharkov’da hükümet binalarını işgal edenlerin onlarcasını tutuklamayı başarırken bir yandan da faşist Pravıy Sektör / Sağ Kanat’ın yüzlerce silahlı militanını bölgeye sevk etmeye başladı. Lugansk ve Donetsk’in belli başlı kritik noktaları barikatlarla tutulur, eyalet ve şehir giriş çıkışlarının kontrolü çoktan yerel güçlere geçerken ve yeni merkezi idare, Lugansk Havalimanı’nı 12 Mayıs’a kadar kapatırken, eyaletin Rusya sınırında da onlarca kilometrelik derin siperler kazmaya başladı. Tüm bu gelişmeler yaşanırken, Verhovniy Rada’dan birtakım mebuslar, güneydoğudaki Rus yanlılarının ülkeden sürülebileceğini dahi dillendirmeye başladı. En son, Rus Dışişleri Bakanlığı’nın yayınladığı bir rapor, Ukrayna’nın birtakım yabancı özel askeri birlikleri istihdam etmeye hazırlandığını gösterirken, Rus Devlet Duması ise ülkeye Rus askeri birliklerinin gönderebileceğini bildirdi. Yıllardır siyasi, etnik, dinsel ve duygusal olarak ayrışan Ukrayna’da ilk kez askeri ve yönetimsel ayrılık da derinleşiyor böylelikle. Bunlar ise, olası bir iç savaşın ve ülkenin parçalanmasının en önemli alametleri niteliğinde…