Türkiye’de Afro Türk Olmak

Tolga Alp TURGUT
Vedat YALVAÇ
İstanbul

Afrikalılar Kültür Dayanışma ve Yardımlaşma Derneği, insanların ten renginden kaynaklı yaşadıkları ayrımcılık hakkında Ege Üniversitesi(EÜ) Sosyoloji Bölümü yardımıyla İzmir ve çevre ilçelerde yapılan saha araştırmasına dikkat çekmek için dün Taksim’de ‘dans gösterisi’ düzenledi.

Evrensel’e konuşan Afrikalılar Kültür Dayanışma ve Yardımlaşma Derneği Genel Başkanı Mustafa Olpak, “Türkiye’de ilk defa ten rengine dayalı ayrımcılık araştırması projesi yürütüyoruz” diyerek ten rengine dayalı ayrımcılığın Afrika kökenli Türkler için acil çözülmesi gereken sorunların başında geldiğini söyledi. Bu projede Afrikalı Türklerin günlük yaşamda karşılaştıkları renk ayrımcılığı konusunda yaşadıkları deneyimlerin ortaya konulmak istediğinin altını çizen Olpak, “2013’ü Mart ayından bu yana İzmir’de saha araştırmaları yapıldı” dedi. Aynı zamanda proje kapsamında Afrikalı Türk çocuklarının ayrımcılığa karşı güçlendirilmesi için çeşitli eğitimler verildiğini ifade eden Olpak, “Bugün çocuklarımız hem Afrika yerel danslarını hem de Türk yerel danslarını sergilediler” dedi. Türkiye’de Afro Türk olmak zor olmayın daha iyi şeklinde konuşan Olpak, “Rengimizi gizleyemiyoruz, çok dikkat çekiyoruz” dedi. Okullarda farklı kültürlerin tanıtılmadığını veya öğretilmediğini anlatan Olpak, Afro Türk’lerin tanınmadığını vurguladı. Sokakta insanlar benimle yabancı dil kullanarak iletişim kurmaya çalışıyor, Afrika’nın neresindensin diye soruyorlar şeklinde konuşan Olpak, “Halbuki ben Türkiye’de doğum büyüdüm. Annem babam da Girit doğumlu. Türk olduğumu anlatmak zor oluyor” dedi.

Marmara Üniversitesi’nde Tıp öğrencisi olan Liberak Niyoyandika görüştüğümüzde ise, Afrika’dan Türkiye’ye okumak için geldiğini, İzmir’de Afro Türk derneği ile tanıştığını anlattı. Renk ayrımcılığına karşı etkinlikte dans ettiğini ifade eden Niyoyandika, “Burundi kültürünü en iyi anlatan İngoma Dansı’nı sergiledik” dedi. İnsanların savaş dönemlerindeki ruh hallerine karşı mutlu olmak için bu dansı yaptıklarını söyleyen Niyoyandika, “Kültürümüze sahip çıkıyoruz ve paylaşmaktan mutluluk duyuyoruz” şeklinde konuştu.

AFRİKA KÖKENLİ TÜRKLER KİMDİR?

Afrika kökenli Türkler ya da Afro-Türkler, genellikle Osmanlı İmparatorluğu'nun çeşitli dönemlerinde köle ticaretiyle ya da başka yollarlaAfrika'dan Anadolu'ya gelerek yerleşenlerin çocukları ve torunlarıdır. Bir kısmı Ege ve Akdeniz bölgesinde yerleşerek tarım alanında çalışmış, köyler oluşturmuşlardır. Gerek Osmanlı'da gerekse Türkiye Cumhuriyeti döneminde Afrika'dan tek tek gelerek burada yerleşenler de vardır.
Afrika kökenli Türklerden yaşlı kuşak kendisini genelde Arap olarak tanımlarken kentte yaşayan genç kuşak ise ‘Afrika kökenli’ demeyi tercih etmektedir.
Osmanlı döneminde Nijer, Suudi Arabistan, Libya, Kenya ve Sudan'dan Afrika kökenliler, genellikle Zanzibar üzerinden köle ticareti yoluyla Dalaman, Manavgat, Çukurova, Menderes ve Gediz ovasına getirilmişti. Bazı Afrika kökenliler ise 1923 Türkiye-Yunanistan Nüfus Mübadelesi sırasında Girit'ten gelmiş, Ege bölgesine, çoğunlukla da İzmir'e yerleşmiştir. Ayvalıklı Afrika kökenliler Girit'ten gelen atalarının Yunanca konuştuğunu, Türkçeyi sonradan öğrendiklerini söylemektedirler.
Kimi kaynaklarda 19. yüzyılda İzmir’in Sabırtaşı, Dolapkuyu, Tamaşalık, İkiçeşmelik ve Ballıkuyu gibi semtlerinde yoksul siyahi mahalleleri olduğundan söz eder. İzmir’de Afrikalılara özgü bahar bayramı, ‘Dana Bayramı’ adıyla 1880'lerden 1920'lerin sonuna kadar kutlandığı belirtilmiştir. Üç hafta süren kutlamalarda Godya adı verilen Afrikalı topluluğun ileri gelenlerinin topladığı parayla dana alınır ve Mayıs ayının ilk cumartesi kurban edilirdi. Günümüzde de bu kutlama sadece iki gün sürmekte ve artık kurban kesilmemektedir. Sayıları yaklaşık 5.000 kişi civarındadır