Onur, haysiyet ve eğitim hakkı

TBMM Anayasa Uzlaşma Komisyonu temel hak ve hürriyetler başlığı altında, temel ilkeler alt başlığı içinde “insan onur ve haysiyeti” ile “temel hak ve hürriyetlerin (özgürlüklerin) niteliği ve bütünlüğü” maddelerinde taslak yazımında mutabakata varıldığını açıklamış. “İnsan onur ve haysiyeti” başlıklı maddede, “İnsan onur ve haysiyeti dokunulmazdır. İnsan onur ve haysiyeti insan haklarının ve anayasal düzenin temelidir. Devlet, insan onur ve haysiyeti ile insanın maddi ve manevi varlığını geliştirme hakkına saygı duyar, bu değerleri korur ve bunların önündeki tüm engelleri kaldırır” ifadesine yer verilmiş.  Ayrıca “Temel hak ve hürriyetlerin niteliği ve bütünlüğü” maddesi de şöyle yazılmış: “Herkes kişiliğine bağlı dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez temel hak ve hürriyetlere/özgürlüklere sahiptir. Temel hak ve hürriyetler/özgürlükler bir bütündür ve birbirini tamamlar.”
Uzlaşılan bu iki madde, temel haklardan biri olarak kabul edilmesi gereken eğitim hakkını yakından ilgilendiriyor haliyle. İnsanın maddi ve manevi varlığını geliştirme hakkı eğitim ve öğrenim ile gerçekleştirilebilecek bir hak. Bu doğrultuda eğitimin de bir temel hak olarak kabul edilmesi gerekiyor. Mevcut anayasadaki 42. maddede eğitime, bir temel hak olarak vurgu yapılmıyordu. Bu durum değişecek demek ki… Üzerinde uzlaşılan bu iki maddeden bunu anlıyorum. İnsanın maddi ve manevi varlığını geliştirme hakkı, insan onur ve haysiyeti ile ilişkilendirilmiş. Bunlar da, insan haklarının ve anayasal düzenin temeli olarak kabul edilmiş. İnsanın onur ve haysiyeti ile maddi ve manevi varlığını geliştirme hakkı zarar görürse anayasal düzenin temelinin sarsılabileceği iması da var. Temel hak ve özgürlüklerin bir bütün olduğuna ve birbirini tamamladığına ilişkin ön kabul de, bunların anayasal düzenin temeli olduğuna ilişkin görüşü destekliyor. Bu hakların bir bütün olarak ele alınması, keyfi sınırlandırmalarla bu hakların çiğnenmesine izin verilmemesi gerektiği anlamına geliyor kanımca.
Onur, insanın kendine karşı duyduğu saygı, öz saygı, izzetinefis ya da başkalarının gösterdiği saygının dayandığı kişisel değer, şeref, itibar anlamına geliyor. Haysiyet de, değer, saygınlık, itibar anlamında… Eğitim ve öğrenim ile ilişkisi kurulduğunda ise şöyle bir tablo ortaya çıkıyor: Eğitim, kişinin öz saygısının ve kendine verdiği değerin artmasını sağlar. İnsan, öğrendikçe daha güçlü hale gelir, yeteneklerinin, haklarının farkına varır, kendini ve dünyayı yeniden okuma şansı elde eder, böylece maddi ve manevi varlığı gelişir ve kendine saygısı ve kendine verdiği değer artar. Bu nedenle de, eğitim bir temel haktır. Dolayısıyla, komisyon tarafından üzerinde uzlaşılan maddelerin, temel bir hak olarak eğitim hakkının anayasa ve yasalar tarafından güvence altına alınacağına dair bir taahhüdü içerdiğini düşünüyorum. Fakat kapitalist sistemin anayasası bu taahhüdü nasıl yerine getirebilir?
Mevcut anayasada olduğu gibi, eğitim ve öğrenim ödevi, özgürlük karşılığı sadakat borcu, sadece başarıya bağlı burs desteği, tek bir düşünce sisteminin ilkeleri, tek dil gibi sınırlamaların yer alması durumunda; tek din söylemlerinin (sürçme de olsa) dile geldiği ve genel liselerin imam hatip liselerine dönüştürüldüğü bu ortamda, üzerinde uzlaşılan iki maddede vurgulanan onur ve haysiyetin dolayısıyla anayasal düzenin tehlikeye girmesi olasılığı hasıl olacaktır. Örneğin, yukarıdaki maddelerde uzlaşma olmasına rağmen ana dilinde eğitim hakkı konusunda hâlâ partiler arasında uzlaşma bulunmaması, hatta bu konunun ana akım partiler için bir kırmızı çizgi özelliği taşıması yeni anayasada da temel hakların, “temelde haklısın, ama…” gibi imalarla görmezden gelinebileceğinin işareti. 4+4+4 Yasası şeklinde hayatımıza artık kodlanmış olan yeni zorunlu eğitim yasasının gerekçeleri, içeriği ve çeşitli düzenlemeleri de, insanın onur ve haysiyetini zedeleyebilecek özellikler (Çocukların seçme hakkını umursamadan kademeler arası yönlendirme, vs.) içeriyor. Sınıfsal ayrımları ve bununla bağlantılı adaletsizliği yeniden üreten ilişkiler ağıyla, kapitalizmle yüzleşmeden, anayasa yoluyla insanın onur ve haysiyeti korunabilir mi?