Sınıfın ozanı

2 Temmuz’dan sonra, ilk o dayanamadı. Önce arkadaşlarını, sonra belki umudunu, yaşama isteğini, beş gün içinde hayatını kaybetti. Sivas’ta o gün 35 can yakıldı. Rıfat Ilgaz hemen gitti. Adalet bulamadıkça, biz azar azar gidiyoruz. Azalarak.
Kendi deyişiyle sınıfın ozanıydı mimli, Hababam Sınıfı’nın yazarı, ünlü. Can Yücel’in uyarlamasıyla, “Ilgaz, Anadolu’nun sen yüce bir dağısın”.
“Sevgilim ölümün güzeli yok”* diye yazmıştı çok önce. Elbet “İnsanca ölebilmeli” demeyi unutmamıştı kızına adadığı şiirinde; “İşimiz kolay değil o denli / Kargaların içgüdüsel ölmezliğine inat”. Şiiri yaşamaya dairdi zaten, “En güzel sarılarda düşsel / Bir ayçiçeği güneşte tek başına / Bir de karanlık sularda güneş olmak / Bu daha güzel”.
Aydınların yakıldığı, yanmaya terk edildiği bu ülke, kendisini halkına adayan, aydın olmanın anlamını şiirlerinde anlatan bir değerinin yüreğinin dayanamadığı ülke olmuştu. Rıfat Hoca’nın yazdıklarını daha sıkı okusak, daha iyi ezber etsek, kar eder mi?
“Kaldır başını kan uykulardan / Böyle yürek böyle atardamar / Atmaz olsun / Ses ol ışık ol yumruk ol”.
Öğretmendi o, kendi hayatı boyunca gittiği yolu öğrencilerinin de izlemesinden başka ne isteyecekti? Ondan böyle yaşamaktan aydın olmaya öğütler verişi, kendisi fazlasıyla yaptığından, hissettiği sorumluluğun paylaşılmasına çalışmıştı.
“Yollar kesilmiş alanlar sarılmış / Tel örgüler çevirmiş yöreni / Fırıl fırıl alıcı kuşlar tepende / Benden geçti mi demek istiyorsun / Aç iki kolunu iki yanına / Korkuluk ol”.
Umutsuzluğa kapılmamayı öğütlemeye hakkı vardı, yaşamıyla. Gidişi zayıf biri olduğundan değildi, kavgayı bırakmayı aklına getireceğinden de. Yoksulluk, hastalık çekti, genç yaşta hapishaneyle tanıştı, yine hastalandı, işinden oldu, kitapları toplatıldı, hiçbirine gık demedi, durduğu yerde durmaktan vazgeçmedi de...
Tutumu belliydi, her şeye rağmen hayatı boyunca sosyalizmi savunmaktan vazgeçmemişti. Umuda sahip çıkmak, halkı sevmek, bir tercih değil, adeta bir görevdi çünkü. “Sevdim haklıdan yana olabilmek için / Çalışıp ezilenden senden yana / Sevdim aldığım soluğu hak etmek için / Ama sevdim halkımca”.
“Yılmadımsa dişe diş savaşmaktan her çağda” derken “Boş öğretiler çığırtkanı yüreksizler”e meydan okuyordu. “Götürüldümse özgürlüğü yüzüstü koyup / Ben bir yanda sen bir yanda suç kimin” derken, bu koşullar var oldukça başına geleceklere hazırlıklı olmayı öğretiyordu bir yandan.
“Uzayda parendeler ata ata / Füzeler çağına girmek... / Bütün bunlara izninizle / Vurduk mu yaldızını sanatın, / Uygarlığın görevi tamam!” derken bir türlü övünecek bir şey bulamıyordu bu insanlık tarihinde. Dahası, Sivas’tan çok önce, ama onun hangi tarihin ürünü olduğunu iyi bilerek, şöyle devam edecek kadar, ne kalın kafalı, ne dar görüşlüydü: “Ne denli kalın kafalı / ne denli dar görüşlüymüşüz ki / Öğrenelim diye insanı iyice / Kıymışız binlercesine acımadan.”
Devamı da var, bu cinayetlerin, kıyımların tek mağdurunun gidenler olmadığını da hatırlatmıştı, kimin alet edildiğini, kullanıldığını; “Yetmiyormuş gibi, / Tüm ezilmişlere yıkmışız / Bu kırımların suçunu bir de... / Ne insanmışız, değil mi? / Tüh be!”
Sorumluydu, sorumlu olmayı öğretiyordu. Yaşadığı çağın, her çağın, tüm insanlığın sorumluluğunu üstlenecek kadar yüreği geniş, bunu bir özeleştiri gibi içinde hissedecek kadar zihni açıktı.
Sadece bu da değil, bugün anılacak, yeniden anılacak acı bir kıyımın artçı dalgası gibi dünyadan giden bir değer olduğunu bilirmiş gibi kendisi, bu kıyımlar üstüne kelimeler yıllar içinde sık sık kalemine gelmişti. “Bakışlar neden böyle değişik / Neden soğuk tuttuğumuz eller / Biz böyle mi geldik yeryüzüne / Kan tükürerek mi doğduk // Linç edilen biziz radyolarda / Kürsülerde saldırılan biz”.
Öğretmeni dinleyeceksek, yaşadıklarımız mücadeleden vazgeçmenin değil, tersine devam etmenin gerekçesi olabilir ancak. Her yıl, bu cehennemde yine 2 Temmuz’u anmak, biraz da ona kulak vermek olmalı.
* Alıntılar, Rıfat Ilgaz’ın Bütün Şiirleri içindeki Okutmak Üzerine, Utancımı Anlatıyorum, Sularda Güneş Olmak, Aydın Mısın, Defneler Gibi, Bunca Yüzyıldır, Kendimizi Anlatıyorum şiirlerindendir.