Her insan ülkesine benzer

Edebiyat ve dil bir halkın kimliğidir, onun geçmişinin, bu gününün ve yarınının hikayesidir. Biz onda o halkın ruhunu, düşünce yapısını, dünyaya bakışını ve yaşam tarzını öğreniriz. Biz onda farklılığımızı görür, kendimizle daha barışık olmayı, başkalarına saygılı davranmayı ve birlikte yaşamayı, hoşgörülü olmayı öğreniriz.
Kürtçe edebiyatın ve Kürt dilinin en çok ihmal edilen ve görmezden gelineni kuşkusuz Kürtçenin Kırmancki (Zazaca) lehçesiyle üretilen edebi eserler olmuştur. Ne yazık ki bu konuda Kurmanci lehçesiyle yazanlar veya bu lehçeyi konuşanlar da büyük günah sahibidirler. Bir dilin gelişmesi ancak bütün lehçelerinin önündeki engellerin kaldırılmasıyla mümkün olur.
Bu yıl 5. sınıflardan başlayarak Kürt dilinin iki lehçesi olan Kurmanci ve Kırmancki (Zazaca) lehçelerinin seçmeli ders olarak okullara konulması Kürt dilinin gelişimi ve önündeki engellerin kaldırılması yanında toplumsal barışa da hizmet edeceği öngörülüyordu. Ancak geçen hafta yapılan açıklamalarda gelecek yıldan itibaren Zazacanın ayrı bir dil olarak okutulacağı söylemi beraberinde haklı olarak tartışmaları da başlattı. Bu tartışmaya en kapsamlı yazıyı yılardır Zazaca (Kırmancki) lehçesiyle öykü, şiir ve çeviri yazıları olan Roşan Lezgîn yazdı. Lezgîn, makalesinde Zazacanın ayrı bir dil olarak okutulmaktan maksat “Zazaların Kürt olmadığını, Kürtlerden ayıracaklarını söylüyor.” diyor.
Zazaca lehçesinde edebi ürünler üretme ne yazık ki Kürtçenin genel olarak önüne konulan engeller ve bu lehçeyi konuşanların sayıca azlığı nedeniyle epey gecikmeli olarak yaşama geçti.
Zazaca ilk modern ürünleri Tîrêj dergisinde görüyoruz. Bu derginin ilk sayısında Malmîsanij tarafından Nazım Hikmet’in “Onlar” adlı şiir çevirisi ile S. Ali’nin “Koyun Masalı” öyküsü ve sözlü edebiyattan “Dedenin Öğütleri” adlı eseri görmekteyiz. Tîrêj dergisinin dör sayısında da Malmîsanij, Farûq, Mehmed/Sineg adıyla Zazaca ürünler yer almakta, keza Zazaca dilbilimsel çalışmalarla folklorik ürünlerle beraber sözlükte yer almaktadır.
Zazaca şiirleri ve diğer türdeki eserleri okurken bu lehçenin ezgisi, ritmi ve insanı saran hüznünü iliklerine değin hissetmemek elde değil. Zazacanın o lirik ve çavlanlar gibi akan ezgisi o dili bilmezseniz bile söyleyişi kulağınıza inanılmaz bir müzik gibi akacak ve bedeninizi saracaktır. Özellikle Roşan Lezgîn’in şiirlerinde ki içtenlik, hüzün, keder ve başkaldırıya varan haykırışı sizi bir efsun gibi saracaktır.
Evet Zazaca edebiyat gecikmeli de olsa hayatımıza nüfuz etmeye başlamıştır. Biz Malmîsanij le, “Stockholm’de Sergelstor’da, geçmişimizi aramaya çıkacağız/Stockholm güzel olmadığı /için değil.” Memê Koêkort’la gurbetin bizde ve bizi bekleyenler de yarattığı travmaya tanık olacak, Hawar Tornecengî’de şair Cemal Süreya’ya atfen bir döneme ve anlayışa yapılan siteme tanık olacağız.
“her sözcüğü ruhuma elçi
Her sözcüğü ülkemden bir parça
Her sözcük,ki o
Yadigardır,atalarımın sesinden
Ve her söz zamanın avuçlarından bir cevher iken bana
Ah nereye kaçarsa kaçsın,ülkesine benzer insan!
…..
Ey kendi diline firari!
…..
Sular hala senin sesinle akar vadiler de…”
Kuşkusuz bu dünya da her söz bir cevherdir bize Roşan Lezgîn, insanlığındır. Biz o sözlerle zamanı anlamlı kılar, barışı, kardeşliği pekiştirir, yaşanası bir dünya kurarız. Kimsenin diline firari olmadığı bir dünyanın özlemiyle kaleminize, yüreğinize sağlık Zazacanın yürekli yazarları,
Sular hep sesinizle akacak vadilerde!
Not: Şiirler Selim Temo’nun Kürt Şiiri Antolojisinden alınmıştır.