Resimli işçi gazetesi -3

AİZ. Foto röportaj ve Foto Montaj tekniklerini ilk kez kullanan yayın organı olmuştur.
1926 yılında dolaşıma 200 bin tirajla başlayan AİZ. Hitler iktidara geldiğinde 500 bin hatta 700 binlere kadar tirajı  yükselmiştir. Bu dönemde John Heartfield etkili kapaklar ve foto montaj çalışmalarıyla önemli bir rol oynamıştır. AİZ’nin Almanya’da yayınlanan Hitler’in Şansölye oluşundan bir gün sonra 5 Mart 1933 tarihinde yayınlandı. Nazilerin basını temizleme ve bilgi akışını denetleme çabaları sonucu AİZ büroları basılarak yöneticileri tutuklanarak binaları yakılarak son buldu. 1936 yılına kadar AİZ. ismiyle sonrasında Vİ.Volks Illustrierte (İnsanların Dergisi) ismiyle 1938 yılına kadar Prag’da çıkmaya devam etti. Minyatür versiyonları gizlice Almanya’ya sokularak dağıtılıyordu fakat hızla tiraj kaybetti ve 12 bin civarına kadar indi. Prag’da yayınlanmasının olanaksızlığı nedeniyle ocak-şubat 1939 tarihlerinde Paris’e taşındı ve birkaç sayı yayınlanabildi. Prag sürecinde Nazilerden etkilenmeyen ülkelerdeki işçi fotoğrafçıların fotoğraflarını kullanamya devam etmekle birlikte daha sonra ticari fotoğraf ajanslarına yeniden bağımlı hale geldi.
AİZ. modern fotojurnalizm açısından önemi sınıfsal temellere dayalı bir resimli işçi dergisi olarak fotoğrafa verdiği önem foto röportajı  ilk kez etkili kullanan mecralardan biri oluşu ve bunların yanında modern fotoğraf örgütlenmesi ve yayıncılığına yaptığı katkılardır.
Eric Hobsbawn AİZ’nin rolüne şöyle dikkat çeker:
“1920’lerde komünist AİZ. Resimli gazeteciliğin altın çağına öncülük etti. ABD’de Life, Britanya’da Picture Post, Fransa’da VU, Anglo-Sakson ülkelerin dışında bu tür ancak ikinci dünya savaşı’ndan sonra büyük bir gelişme göstermeye başladı.” (5)
Bu dönem bir çok önemli fotoğraf editörünün Almanya dışına kaçarak diğer ülkelerde de bu deneyimlerin yerleşmesini sağlamıştır. Fotoğrafçıların ajanslar ve fotoğraf kooperatifleri bünyelerinde örgütlenmelerini sağlamıştır. (Bu konu ayrı bir çalışmayı gerektireceğinden en iyisi burada noktalamalı)

PEKİ HİTLER DÖNEMİNDE NE OLDU?

Nazi Partisi, 1926  yılında AİZ’ye karşı kendi resimli işçi(!) dergisini İB.( Illustrierte Beobachter/Resimli Gözlemci) çıkardı. Bu dönemde fotoğraf alanında Hitler’in sağ kolu olarak hizmet veren Heinrich Hoffmann’dan kısaca bahsetmeden olmaz. Almanya’daki resimli dergilerin yöneticileri artık 3.Reich’e duydukları sadakate göre seçiliyorlardı. Hoffmann, 1919 yılında Münih’te süren iç savaşta çektiği fotoğrafları dünya dergilerine satarak çok para kazanmıştı. Amerikan gazete grubu Hearst Hitler’in fotoğraflarını çekip getirirse 5 bin dolara satın alacağını söyleyince Hoffmann, 1919 sonlarında üye sayısı az olan Nazi partisine üye olur. Kısa sürede Hitlerin güvenini kazanır ve yakın arkadaşı olur. Hitlrin bol ve çeşitli pozlarda fotoğraflarını çekti. Hitlerin söylevlerinde ve propagandalarında bu fotoğraflar kullanılıyordu. 1933’lerde Hitleri konu alan fotoğrafların yayımlama hakkıda Hffmann’ın olmuştu. Reichstag üyesi oldu ve 1938 de Herr Professor ünvanı aldı. Nazizm propagandası yapmayı amaçlayan bir ajans ve yayınevi kurdu. Yetenekli fotoğrafçıları bir  araya getirerek Hitler’in ve resmi olayların fotoğraflarını çekme ve yayımlama hakkı sadece onlarda olacaktı. Büyük bir servet edindi ve mülklerin sahibi oldu. Artık Almanya’da çekilen fotoğrafların tek seçicisi oldular. Onlardan izinsiz ne fotoğraf çekiliyor ne de yayınlanabiliyordu. Bu gün Hitler ve Hitler dönemine ait belgesel fotoğrafların  propaganda amacıyla nasıl üretildiklerini ve kullanıldıklarını daha iyi anlayabiliyoruz. faşizmin fotoğrafı (sanatı)  estetize ederek, kitleleri etkilemek için nasıl kullandığını görüyoruz. Hoffmann kızını Nazi gençlik liderine vererek Führer’e bağlılığını ispatlarken, torununu Hitlerin kucağında “Çocukları seven, sevimli amca Hitler” pozlarında çekerek propaganda da kullanmayı da ihmal etmemişti. Bu kısaca yazdığımız gerçekler bile Görsel iletişimde fotoğrafın yeri ve önemini bir kez daha gözler önüne seriyor. Sonrası malum. O Şaşaalı dönem bitiyor. Hoffman yargılanıyor. 1947 yılında 10 yıl ceza aldı. Tüm malvarlığına ve servetine el kondu. Herr professor ünvanı geri alındı. Daha sonra cezası 5 yıla indirildi. Bu gün hem Hitlerin ihtişamlı fotoğraflarının hem de toplama kamplarındaki insanların yakılmalarına kadar olan milyonlarca insanlık dışı vahşeti belge olarak çekerek/çektirerek bu günlere kalmasını sağlamıştır. 1957 yılında 72 yaşında öldüğünde, Hitler yönetiminde en büyük karlarını edinen Nazilerden biri olarak hatırlanan bir fotoğrafçı olmuştur.
Üç haftadır devam eden “Resimli işçi Gazetesi” yazısı burada bitiyor. Haftaya görüşmek üzere derken eleştirilerinizi ve fotoğraflarınızı beklediğimi hatırlatırım...

DİPTEKİ NOT: Fotoğraf tarihinin bu geçmişi önemini her zamankinden daha fazla duyurmakta.  Özellikle genç fotoğrafçı arkadaşların daha fazla öğrenmeleri gereken yanları var. Bu amaçla edinmeleri gereken kitap listesini vermek istiyorum.

1) “Fotoğraf ve Toplum” Gisele Freund, Sel yay. 2008(http://www.selyayincilik.com)
2)”Weimar Cumhuriyetinden fotoğraf ajanslarının fotojurnalizme katkıları” Dr.Merter Oral,      Espas yay. (http://www.espaskitap.com)
3) “Yaşamın Aynası Fotoğraf” Mehmet Ünal, Espas yay.( http://www.espaskitap.com)
4) “ Toplumsal belgeci fotoğraf ve Fikret Otyam örneği” Dr. Merter Oral, Espas yay.( http://www.espaskitap.com)
5) “Fotoğrafçı olmak” David Hurn-Bill Jay, Espas yay.( http://www.espaskitap.com)

Kaynaklar:
*5) Merter Oral, (age)