Tilkileri ağrıyor ve çeviri

Her ulusun kendine has bir yaşam tarzı, düşünüş, duygu ve kültürel diğer özellikleri vardır. Biz, çoğu kez bu farklı özellikleri tanımak isteriz ve bunu edinmek, öğrenmek için de ya kitaplara başvurur ya da imkanlarımız ölçüsünde o ülkelere giderek bu farklı kültürel değerleri yerinde öğrenmek isteriz.
Edebiyat ürünleri bir toplumun tüm özelliklerinin bir arada olmazsa bile, genel özelliklerinin yansıtıldığı yapıtlarıdır. Biz, o eserler yoluyla toplumun kültürel dünyasına yolculuk yapar, onların gizli kodlarını öğrenir,
tecrübelerinden faydalanır, yaşantımızda onların bize sunduğu olanakları kullanmaya özen gösteririz.
Her eser kuşkusuz yazıldığı dilin ve kültürün en yetkin örneklerinin bir araya getirildiği yapıtlardır. Biz bu eserlerle sadece yazıldığı toplumu değil aynı zamanda kültürel ve düşünsel dünyamızın sınırlarını da genişletir, estetik yaşantımıza daha bir özgünlük katarız.
İşte edebiyat çevirisi bu ihtiyaçlar üzerine oluşmuş ve her geçen gün gelişen bir yaratı haline gelmiştir. Yaratı diyorum zira iyi yapılmış bir edebi eser çevirisi bizde ve dimağımızda kendi dilimizde yazılmış bir eserin bırakacağı aynı tadı ve heyecanı verecektir.
Son yıllarda Kürtçeye gösterilen ilgi ve tahammül görece Kürtçe çeviriyi de zorunlu hale getirdi. Kürtçe okuru Tolstoy’u, Hugo’yu, Nâzım Hikmet’i, Orhan Pamuk’u ve daha nicelerini de okumak istiyor. Bu aynı zamanda Kürtçe edebiyatın da hızla evrenselleşmesine ve ufkunun genişlemesine de olanak sağlayacak.
Yalnız bu konuda hâlâ yerine oturmamış ve kafaları bulandıran bazı sorular var. Çeviriye evet, ama nasıl bir çeviri? Kendi özgün diline sadık kalınarak yapılan çeviri mi, yoksa çevrilen dile uygun yeniden yaratım mı? Bu güne değin yapılan çevirilerde ikisine de denk düşen edebi çevirilere rastlamaktayız.
Her dilin kendine has özellikleri yanında, her ulusun farklı algılayış ve düşünüş tarzları da var. Bire bir yapılan çevirilerde çoğu kez çevrilen dile uymayan söz kalıpları, deyimler eserin gerçek değerini asgariye indirgemekte, hatta esere büyük haksızlıklar yapılmaktadır.
Örneğin Türkçede “Ali treni kaçırdı” cümlesi Türkçe okura hiç nahoş gelmezse de, Kürtçe okur da “Ali’nin terörist” olduğu anlamını çağrıştırmaktadır.
Tanık olduğum bir olay bu tür çevirilerin ne kadar yersiz olduğuna güzel bir örnek olabilir. Bir doktor tanıdığımın yazıhanesinde otururken gelen Türkçe bilmeyen bir hastanın yakını, doktorun, ‘Hastanın neyi var?​’ sorusuna verdiği “Tilkileri ağrıyor” cevabı, hepimizi gülmeyle beraber büyük bir kedere de boğmuştu. Oysa aynı cümle Kürtçe söylendiğinde tam da meramına denk düşüyordu. Ne ki bire bir sözcük çevirisi bu komediye
sebep oluyordu.
Geçen okuduğum Kürtçe bir çeviri öyküde şöyle bir cümlede aynı türden kötü bir çeviriydi. “Ahmet eşini şehire götürüp boşadı ve köye döndü.” Oysa Türkçe eser de cümle şöyleydi; “Ahmet eşini şehre bırakıp köye döndü” Görüldüğü gibi her iki cümle çok farklı anlamlara gelmektedir.
Bu nedenle bir eserin çevrilmesi demek o eserin sözcük sözcük bire bir değil, o eserin o dilde yeniden aslına uygun olarak yazılmasıdır. Bu konuda çok yetkin bir çeviri ustası var; Kawa Nemir. Türkçe, İngilizce ve Kürtçeyi çok iyi bilen ve bu dillerin dilsel gelişimlerini de sıkı sıkıya takip eden bir usta çevirmen.
Kawa Nemir, Kürtçe çeviride en öne çıkan isimlerden biri. Kawa Nemir şimdiye değin onlarca eseri Kürtçeye kazandırdı. Keza binlerce şiiri, öyküyü, kısa biyografiyi de dergiler de okurlara sundu.
Bence Kawa Nemir’in çevirilerden önce, çeviri ve iyi bir çevirinin nasıl olması gerektiği konusunda bir eseri hazırlaması gerekir. Yoksa Kürtçe çevirinin kendisinden beklenen olumlu etkiyi göstermesi bir hayli zaman alacak.
Benden söylemesi…