Fareler ve insanlar

Yeryüzündeki bütün canlılar ortak bir kökenden evrim yoluyla ortaya çıktığı için farklı canlı türlerindeki birçok biyolojik olay ve mekanizma ortaktır. İşte bilimsel araştırmalarda model organizmaların kullanılmasının arka planında canlıların paylaştıkları ortak evrimsel tarih bulunmaktadır. Bilimsel çalışmalarda yıllardır farklı model organizmalar kullanılmaktadır. Bunların arasında memeli ve memeli olmayan model organizmaları sayabiliriz. Memeli modellerinin başında fare ve sıçan modelleri gelmektedir.
Bugün rekombinant DNA teknolojisinin rutin olarak uygulandığı, Escherichia coli bakterisi ya da bira mayası olarak da bilinen Saccharomyces cerevisiae türleri, ya da genetik araştırmalarda yaygın olarak kullanılan Drosophila melanogaster türündeki sirke sinekleri oldukça yaygın kullanılan ve bizim de aşina olduğumuz model organizmalardır. Model organizmaların kullanılmasının bir nedeni yaşam döngülerinin göreceli olarak kısalığı nedeniyle biyolojik bir olayı, süreci daha ayrıntılı ve hızlı bir şekilde incelemeye olanak tanımalarıdır. Model organizmaların biyolojik olaylarının ve süreçlerinin büyük çoğunluğu tanımlanmıştır ve bilinmektedir. Buna ek olarak, model organizmalar yapısal olarak ve organizasyon olarak daha basit canlılardır.  Bu da bu organizmalarda daha kısa süreler içinde daha kontrollü deneyler yapılarak daha karmaşık biyolojik olayların ve süreçlerin araştırılmasına olanak tanımaktadır.  Bilim insanları, model organizmaları, özellikle fare modellerini, bir hastalığın arkasında yatan moleküler mekanizmaların araştırılmasında yoğun olarak kullanmaktadır.
Model organizmalarda yürütülen bilimsel çalışmalar sonucunda elde edilen bulgular, o hastalık için bir model oluşturulmasında kullanılmaktadır. Bu modeller kullanılarak bu hastalığı tedavi edecek ilaçlar da test edilmektedir. Eğer o ilaç fare modellerinde hastalığı tedavi ediyorsa, insanlarda da kullanılmasının önü açılmaktadır. Gerçi bu ilaçların insanlarda uygulanması için birkaç ek basamak daha bulunmaktadır. Fare modelleri son elli yılda modern biyomedikal araştırmaların olmazsa olmazı haline geldi/getirildi.
Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS) dergisinde bu hafta yayınlanan bir araştırma iltihaplı hastalıklarda fare modellerinin insanlardaki genomik cevabı vermediğini gösterdi.  Yani iltihaplı hastalıklara dair fareler ve insanlarda gen ifadesi bakımından önemli farklılıklar bulundu. Çalışma ABD’deki Stanford Üniversitesi ile Harvard Tıp Fakültesi’nden araştırmacılar Junhee Seok ve Shaw Warren’ın önderliğindeki geniş araştırma işbirliği programı tarafından yürütüldü. Bugüne kadar fare modellerinin insanlarda görülen iltihabi hastalıkları ne kadar gösterdiğini değerlendiren sistematik bir çalışma yoktu.
Araştırmacılar bu çalışma ile insanlarda farklı nedenlerle oluşan iltihabi durumlarda bile hemen hemen aynı genlerin ifadesinin değiştiğini gösterdi. Farelerde ve insanlarda bu hastalıklarda gen ifadesi değişen genlerin görevce eş genleri bulunmaktadır. Bunlar insanlarla farelerin evrimsel tarihinin bir parçasıdır. Araştırma grubu, fare modellerinde bu genlerin ifadesinin insanlardaki gibi değişmediğini, hatta fare modellerinin kendi aralarında da bu genlerin ifadelerinin farklılık gösterdiğini kanıtladı. Bilim dünyasını indirgemecilik hastalığının sardığı şu yıllarda, bu tür çalışmalar, indirgemeciliğin sınırlarının çok belirsiz olduğunu ve aşırı indirgemeciliğin ne tür yanlışlara sebep olabileceğini göstermesi bakımından önemlidir.