Sinemamızın ilk kadın yönetmenleri

2003 yılında kurulan Filmmor Kadın Kooperatifi de kadınlarla birlikte kadınlar için sinema yapmak, hep beraber itiraz etmek, üretmek, düşlemek-eylemek, tüm yaşam deneyimlerinin katkısıyla, kadınların ve kadınların sinema ürünlerinin görünürlüğünü artırmak için festival yapmayı sürdürüyor.

Sinemamızda kadın filmleri kavramı, ‘kadına dair-kadının anlatıldığı, kadın temalı’ filmlerle ilgili olarak 80’li yıllarda 12 Eylül’ün oluşturduğu boşluk ve toplumsal dönüşüm içinde ortaya çıkıp kullanılmaya başlanır. Yönetmeni kadın olan filmlerin, “kadın yönetmenlerin” varlığı ise çok daha eski tarihlere uzanır.

Bir kadının film yönetmesi dünyada 1896’ya uzansa da bizde Cumhuriyet sonrasında, 1951 yılında olabilmiştir. Çeşitli kaynaklara baktığımızda, 2000’lerin başına (2002) kadar kadın yönetmenlerin sayısının 23, kadınların yönettiği film sayısının ise 96 olduğunu görüyoruz. Bu sayının o tarihe kadar çekilen 6000 civarında film ve yaklaşık 400 yönetmen içindeki sayı olduğunu söyleyelim.

1990 yılına kadar sayıları 10’u bulmayan (1981 yılına kadar 7) film yöneten kadınların sayısında 90’dan bu yana önemli bir artış olmuştur.

7 ÖNCÜ KADIN SİNEMACI

Bu yazımızda sinemamızın ilk kadın yönetmenleri olarak adlandırabileceğimiz 1951-1981 yılları arasında film yönetmiş 7 öncü kadın sinemacıdan söz edeceğiz. 1990’dan günümüze dek yönetmen koltuğuna geçip film yöneten kadın sinemacıları sonraki yazılarımızda ele almayı sürdüreceğiz.

Tiyatronun büyük yıldızı Cahide Sonku, filmlerde oynamaya başladıktan sonra sinemanın da yıldız oyuncusu olur. Muhsin Ertuğrul filmlerinde oynayarak yıldızlaşan, bir efsaneye dönüşen Cahide Sonku, 1949 yılında kendi film yapım şirketini kurduktan sonra film yönetmeye de başlar.

Tiyatronun yıldızı olarak geldiği sinemada yıldızı daha da parlayan Cahide Sonku ilk kadın yapımcı olarak tarihe geçtikten sonra ilk kadın yönetmen olarak da adını yazdırır sinema tarihine. Cahide Sonku’nun yönetmen olarak kamera arkasına geçtiği ilk film 1951 yılında Talat Artemel ve Sami Ayanoğlu ile birlikte yönettikleri Vatan ve Namık Kemal’dir. Filmin yapımcısı da olan Cahide Sonku Senaryo yazımına da katılır. 1953 yılında bu kez Sami Ayanoğlu ve Orhon M. Arıburnu ile Beklenen Şarkı’yı, 1956 yılında Talat Artemel ile Büyük Sır filmini yönetir. Cahide Sonku 1949 yılında yapımcısı olduğu ve Seyfi Havaeri’nin yönettiği Fedakâr Ana filminde Havaeri’ne asistanlık yapar, filmin bazı sahnelerini yönetir.

1964 yılında Aydedeye Gidiyoruz filmiyle sinemamızın ikinci kadın yönetmeni olan Nuran Şener yönetmen ve senarist olarak üç filme adını yazdırır: Aydedeye Gidiyoruz (1964), Suçlu Çocuklar (1965), Oduncunun Çocukları (1966).

1957 yılında Hilal Film’i kurarak yapımcılığa başlayan Feyturiye Esen, yapımcısı olduğu beş filmden birinin, (Canım Benim-1965) yönetmenliğini yapar. Sinemamızın en üretken ve en uzun soluklu kadın yönetmeni Bilge Olgaç’tı. 1965 yılından 1994 yılına/evinde yanarak öldüğü güne kadar 39 sinema filmin yönetmen koltuğunda oturan Olgaç, filmlerinin çoğunun senaryosunu da yazmıştır.

“Bilge Olgaç, avantür/arabesk/erkek filmlerinden toplumsal sorunlara ve kadın sorunlarına doğru duyarlı bir noktaya gelmiş, özellikle Doğu’da ya da köylerde/kasabalarda yaşayan yoksul ya da emeğiyle, ‘namusuyla’ çalışan kadınların sorunlarını anlatmıştır. Kadın sorunlarını kendi başına ele almak yerine, sınıfsal sorunlarla ve ekonomik altyapıyla ilişkisi bağlamında, genelde ‘öğretici’ bir tarzda işlemiştir.” (Sinemanın Dişil Yüzü, Semire Ruken Öztürk. Om Yayınevi, 2003)

BİRSEN KAYA 15 FİLM YÖNETİR

1964 yılında Gurbet Kuşları filminde Halit Refiğ’in asistanlığını yapan, 1970 yılında Ufuk Film’i kurarak yapımcılığa da başlayan Birsen Kaya 1970-75 arasında senaryolarını da yazdığı 15 film yönetir. 2007 yılında yitirdiğimiz Kırık Çanaklar filminin unutulmaz oyuncusu Lale Oraloğlu 1971-72 yıllarında senaristi ve yapımcısı da olduğu dört filmin yönetir.

Adına kitaplar yazılan, sinemanın Sultan’ı olarak anılan, Cahide Sonku, Sezer Sezin ve Belgin Doruk’tan sonra efsane yıldızlar arasına katılan (döneminde Fatma Girik, Hülya Koçyiğit ve Filiz Akın’la birlikte Yeşilçam’ın‘dört büyükler’i olan) Türkan Şoray da 1972 yılında Dönüş filmiyle yönetmen koltuğuna oturur. 1973’te Azap, 76’da Bodrum Hâkimi, 81’de Yılanı Öldürseler filmlerini yöneten Türkan Şoray, oyuncu olarak yaklaşık 200 filmde yer almıştır.

Unutulmaz filmleri arasında Acı Hayat, Otobüs Yolcuları, Vesikalı Yârim, Mine, Selvi Boylum Al Yazmalım, On Kadın, Hayallerim, Aşkım ve Sen, Bodrum Hâkimi, Devlerin Aşkı, Dila Hanım, Sultan gibi filmler ilk akla gelenler olarak söylenebilir.

Yeşilçam sinemasının egemen olduğu yıllarda film yöneten, senaryolar yazan, yapımcılık yapan, oyuncu olarak yer alan bu öncü kadınlara 80’li doksanlı yıllarda yeni kadın sinemacılar eklenir. 80’li yıllarda Beyaz Bisiklet, Bir Kırık Bebek, Dünden Sonra Yarından Önce gibi iz bırakmış filmlerin yönetmeni Nisan Akman bu isimlerin ilkidir. Nisan Akmanı Gece Dansı Tutsakları, Medcezir Manzaraları ve Ay Vakti filmleriyle Mahinur Ergun izler. 90’lı yıllardan itibaren önemli bir artış yaşanır kadın yönetmen sayısında.