Gulliver’le yola çıkmak

Kim bilir kaç kez okudunuz Gulliver’in yolculuklarını?  Hekim Lemuel Gulliver her zaman dünyayı gezmeyi hayal eder. Fakat çok şiddetli bir fırtına bindiği gemiyi alabora eder ve Gulliver’i bilinmez diyarlara doğru sürükler. Türkçeye o kadar çok çevrilmiş, o kadar çeşitli boyutlarda basılmış ki... Benim yaşımda olup yabancı dil olarak İngilizceyi seçenler aslından da bir iki sayfa okuma şansına ulaşmıştır. Cebe sığan inekler, koyunlar, parmak boyunda insanlar, sonra dev çocuklar... Bir masalcı mı bunları yazan? Hayır,  o bir hicivci. Adı da Jonathan Swift. Can Yayınları bugünlerde Can Ömer Kalaycı’nın çevirisiyle bu ünlü kitabın tam metnini yayımladı: Gulliver’in Seyahatleri.  
1726’da yayımlanmış ama hiç eskimemiş bu kitapta yazar, düşsel gezilerin uydurulmuş, ters yüz edilmiş gözlemlerini toplumsal yergi için kullanır. Swifth’in kahramanı Hekim Lemuel Gulliver’in yolu gemi yolculuklarında uğradığı kazalarla önce bir cüceler adasına (Liliput), sonra bir devler ülkesine (Brobdingnag) düşer.  Bu kazalardan acı tatlı anılarla kurtulduğunda yeniden yola çıkar, bu kez önce soyut düşüncelerle budalalaşmış kişilerin adasına (Laputa), sonra da atların yönetiminde yaşayan ilkel insanların (Yahoo) bulunduğu Houyhnhnm’lerin toprağında yaşar bir süre. Bu değişik toplumların yaşam biçimleri, davranışları, değer yargıları yazara kendi toplumunun bütün dokusunu eleştirme, yerme olanağı sağlar.
İngiliz edebiyatının büyük hiciv ustası Swift, 30 Kasım 1667’de İrlanda’nın başkenti Dublin’de doğdu. Yoksul bir İngiliz ailenin çocuğudur. Küçük yaşta babasını kaybetti, amcaları tarafından büyütüldü 1689’da Trinity College’ı bitirdi ve İngiltere’ye gitti. 1691’de Siyasetçi ve Yazar Sir William Temple’ın sekreteri oldu. İlk şiirlerini yayınlamaya ve sonradan evleneceği Stella’yla arkadaşlığa da bu tarihlerde başladı. Döneminin kültürel ortamıyla ve etkili kişileriyle Sir Temple sayesinde tanışmış, onun teşvikiyle  Oxford Üniversitesinde lisansüstü eğitim yapmıştır.
Temple’ın ölümünden sonra Dublin’e giderek Lord Berkeley’nin yanında çalışan Swift, 1701’de Londra’ya tanınan bir yazar olarak döndü. Siyaset, din ve edebiyat alanlarındaki kalem kavgalarıyla etkili oldu. Aforizmaları dilden dile dolaştı: “Herkes çok yaşamak ister de, kimse yaşlı olmak istemez.” “Fil olduğundan küçük, bit ise olduğundan büyük çizilir hep.”
1710’dan sonra merkez sağın partisi Tory’yi desteklemeye ve bu partinin ileri gelenlerinin yer aldığı ‘The Examiner’ dergisinde çalışmaya başladı. Ölümünden sonra yayımlanacak Journal to Stella (Stella’ya Günlük) eserini bu yıllarda yazmaya başladı.
1714’de Tory’lerın siyasi gücü azalınca Dublin’e geri döndü. Ölene kadar İrlanda’nın sorunları üzerinde çalıştı ve yazdı. İngiltere’nin baskıcı politikalarına karşı verdiği mücadele ve yayınladığı siyasi broşürlerle İrlanda’da ulusal bir kahramana dönüştü.
1726 yılında tamamladığı ‘Gulliver’in Seyahatleri’yle de tüm zamanlara yayılan bir ün kazandı. Beş yılda tamamladığı bu kitap, yaşamının son dönem yapıtları arasındadır. Bazı eleştirmenler, bu eserin Swift’in bir iç hesaplaşması olduğunu ileri sürerler. Swift ise,  yazmaktaki amacının insanları eğlendirmek değil,  rahatsız etmek olduğunu ifade eder.  
1728’de karısı Stella’nın ölümü Swift’i sarstı, yaşlılık da onu hırçınlaştırdı. Ömrünün sonuna doğru felç geçirdi ve konuşma yeteneğini kaybetti. Mezar kitabesini kendi yazdı : “Burada, vahşi haksızlıklar karşısında kalbi paramparça olan biri yatıyor.”
19 Ekim 1745’te Dublin’de öldü.
James Joyse, Aldous Huxley ve George Orwell Jonathan Swift’in etkilediği yazarlardır.
* Gulliver’in Seyahatleri, Jonathan Swift, Tam Metin, Çeviri Can Ömer Kalaycı, Can Yayınları, 354 s.