Dört ayaklı yılanlardan bugünün yılanlarına yılanların evrimi

İnsan yüz binlerce yıllık süreçlerden geçerek, doğadan kısmen koparak, yerleşik yaşama geçiş yapsa da, diğer canlılardan farklılaşarak evrimleşse de beynimizde hâlâ türümüzün milyonlarca yıllık evrimsel kalıntılarını, damgalarını taşıyoruz.  Herhalde bunlardan biri de yılanlar. Çağlar boyunca yılanlar, insanları hem korkutmuş hem de büyülemiştir. İnsanın doğa ile daha bütünleşik yaşadığı dönemlerden kalan yılanların zehirli olmasından kaynaklı yılan korkusu, muhtemelen beynimizin sinir ağlarında evrimsel bir damga olarak taşınıyor.1 Yılan korkusu hem insanlarda hem de diğer primatlarda yaygın olarak görülüyor. Yılanlar korku ve büyülenmeyle karışık bir biçimde edebiyatımızda da yer alıyor.  
Dünya üzerinde üç binden fazla nesli tükenmiş farklı türe sahip olan yılanlar, yaşadıkları alanlar bakımından da çok çeşitli. Yılanların günümüzdeki şekillerini nasıl aldıkları yani nasıl evrimleştikleri henüz tam olarak bilinmemekte. 2011 yılında Dr. Alexandra Hussaye sinkotron radyasyonu kullanarak Eupodophis descouensi olarak tanımladığı doksan milyon yıllık bir  yılan fosilini inceledi2. Dr. Hussaye’nin kullandığı yöntem ile bu fosilin ayrıntılı üç boyutlu bir çeşit röntgenleri çekildi ve bu inceleme bu fosilin yaklaşık altı inç (~on beş cm) uzunluğunda ayaklara sahip olduğunu ortaya koydu.  Bu küçük ayaklar yılanların kertenkele türlerinden evrimleştiğini düşündüren kanıtları güçlendirdi. 
Science dergisinin 24 Temmuz 2015 tarihli sayısında Martill ve arkadaşları tarafından yayımlanan makale yılanların evrimine ışık tutacak önemli bir halkayı açığa çıkardı3. Araştırma, erken Kretase dönemine ait Nova Olinda, Brezilya’da bulunmuş dört ayaklı bir yılan fosilini tanımladı. Kretase dönemi bundan 145 milyon yıl önce başlamış ve 66 milyon yıl önce sona ermiş. Bu dönemden kalma fosiller arasında pek çok böcek grubunu, modern memeli ve kuş grupları ile ilk çiçekli bitkileri görebiliriz. Kretase dönemi dinazorların yayıldığı  Jura döneminden hemen sonradır.  Jura dönemi ünlü Jurassic Park filminden hatırlana-bilir. Türü Tetrapodophis amplectus olarak tanımlayan araştırma ekibi, bu fosilin yılan özellikleri taşıdığını, bunun yanında kavramaya yarayan uzuv-lara sahip olduğunu ortaya çıkardı. Kafatası ve vücut oranları ile birlikte daha az sayıda omurgaya sahip oluşu bu canlıların deniz canlılarından değil, toprak altında yaşayan canlılardan evrimleştiği görüşünü güçlendirdi. Bu yılanın diş yapısı, avını sıkıştırma yeteneğine sahip esnek omurga yapısı ve mide artıklarında bulunan omurgalı kalıntıları bu yılanların omurgalı canlılar ile beslendiklerini ve yılanların etçilliğe geçişlerinin evrimsel olarak erken bir dönemde olduğunu gösterdi. Bu araştırma, yılanların evrimindeki kayıp halkalardan birini açığa çıkarması bakımından oldukça önemlidir. 

(1) A.and  S., The Malicious Serpent Snakes as a Prototypical Stimulus for an Evolved Module of Fear (2003),Current Directions in Psychological Science 12(15):9
(2) Houssaye, A., Xu, F., Helfen, L., Buffrénil, V. de, & Tafforeau, P. , Three dimensional pelvis and limb anatomy of the Cenomanian Lebanese hind-limbed snake Eupodophis descouensi (Squamata, Ophidia) revealed by synchrotron-radiation computed laminography (2011), Journal of Vertebrate Paleontology 31(1):2.
(3)Martill D.M., Tischlinger H.,Longrich N.R. A four-legged snake from the Early Cretaceous of Gondwana (2015), Science 349(6246): 416.