Homo naledi ve iş birliği

10 Eylül 2015 tarihinde eLife dergisinde yayımlanan iki makal1e 1, 2  Güney Afrika’da Rising Star olarak adlandırılan mağaralarda  2013 yılında bulunan fosillerin yeni bir hominin türüne ait olduğunu söylüyordu. Bundan on binlerce yıl önce, Homo sapiens yani modern insan dünya üzerinde yalnız değildi. Homo cinsinin yaşamakta olan başka türleri de bulunmakta idi. Bugün tam olarak bilemediğimiz nedenlerle bu türlerin nesilleri tükendi. Modern insan, yakın atalarımız olan bu nesli tükenmiş türler ve onların akrabaları homininler olarak adlandırılmakta. Bulunan yeni tür Homo naledi olarak adlandırıldı. Bu yeni türün ismi olan “naledi” Güney Afrika’da konuşulan yerel dillerden biri olan Sotho ya da Sesotho dilinde (kalıntıların bulunduğu mağaranın isminde yer alan “star”(yıldız) kelimesine atfen) yıldız anlamına gelmekte. Mağaradaki Dinaledi bölümünden Homo naledi türünün 15 farklı bireyine ait olduğu düşünülen 1550 adet kemik ve diş kalıntısı çıkarıldı. Bugüne kadar bu kadar çok hominin fosilinin tek bir bölgeden çıkmasına rastlanmamıştı. Homo naledi  büyüklük ve ağırlık olarak küçük bir modern insana benzemekte. Homo naledi’nin beyni ise bundan iki ila dört milyon yıl önce yaşamış erken dönem homininleri gibi küçük. Aşağıdaki resimde farklı homini türleri ile karşılaştırmalı olarak Homo naledi kafatası gösterilmektedir3. Kaburgaları, omuzları ve pelvis bölgesi ise modern insandan çok yine erken dönem homininlerine benzemekte. El parmakları hafifçe kıvrık ama alet kullanabildiği düşünülmekte. Buradaki kalıntıların yaş tayini henüz yapılmadı ama üç milyon yıl öncesine kadar gidebileceği düşünülmekte. Bunlara ek olarak Berger ve ekibinin araştırmaları bu kalıntıların avcı türler tarafından buraya taşınmasından çok, büyük bir ihtimalle buraya gömüldüğüne işaret etmekte.

Yayımlanan bu iki makale bu yeni türü insanın evriminde henüz tarihsel olarak kesin bir yere oturtamasa da kalıntılar oldukça önemli. Fosillerin yaşı, bu türün insan evrimindeki yeri, bu kalıntıların bu kadar korunaklı ve ulaşılması zor bir mağaraya nasıl geldiği gibi sorular hâlâ yanıtlanmayı beklemekte. Araştırma, olası çıktıları bakımından oldukça önemli ancak benim bu araştırmanın yapılışı ve yürütülüşü ile ilgili altını çizmek istediğim bir iki nokta var. O da açık bilim ve bilimsel iş birliğinin önemi. Lee Berger 2013 yılında mağaradaki kalıntıların keşfinden sonra sosyal medya üzerinden bu alandaki uzmanlara çağrılar yaptı ve bu kalıntılar paleoantropoloji ve mağaracılık bilgisi olan uluslararası bir ekibin bir araya gelmesi ile çıkarıldı 4. Mağara içinde kalıntıların bulunduğu kısmın girişinin 20 cm eninde olması nedeniyle mağaracılık deneyimi de olan altı kadın paleoantropolog kazıları yaparak üç haftalık bir sürede kalıntıları çıkarmayı başardı 5. 2014 yılı mayıs ayında düzenlenen bir atölye ile bu alanda çalışan genç uzmanlar bir araya getirilerek bu fosillerin tasnifi, tanımlanması ve analizleri kısa sürede yapıldı. Bu iş birliği paleoantropoloji alanında bir ilkti. Tüm bunlara ek olarak Lee Berger, bulguları geniş bir ekip ile yaparak, bu araştırmada tanımlanan fosillerin üç boyutlu resimlerini açık veri tabanına yükleyerek ve araştırmasını alandaki diğer bilim insanlarına da açarak bilimde ilerleme için rekabetin tek yol olmadığını, iş birliğinin ve açık bilimin bilimi daha ileriye taşıyabileceğini pratik olarak göstermiş oldu.

1 Berger LR, Hawks J, de Ruiter DJ, Churchill SE, Schmid P, Delezene LK, Kivell TL, Garvin HM, Williams SA, DeSilva JM, et al. 2015. Homo naledi, a new species of the genus Homo from the Dinaledi Chamber, South Africa. eLife 4:e09560. doi: 10.7554/eLife.09560
2 Dirks PHGM, Berger LR, Roberts EM, Kramers JD, Hawks J, Randolph-Quinney PS, Elliott M, Musiba CM, Churchill SE, de Ruiter DJ, et al. 2015. Geological and taphonomic context for the new hominin species Homo naledi from the Dinaledi Chamber, South Africa. eLife 4:e09561. doi: 10.7554/eLife.09561
3 Stringer. The many mysteries of Homo naledi, eLife 2015;4:e10627. DOI: 10.7554/eLife.10627
4 http://www.nature.com/news/crowdsourcing-digs-up-an-early-human-species-1.18305
5 https://en.wikipedia.org/wiki/Rising_Star_Cave