Dinozorların yok oluşu ve memelilerin evrimi

Günümüzden yaklaşık 230 milyon yıl ila 65 milyon yıl kadar önce yaşamıştı dinozorlar. Mezozoik dönem diye tanımlanan bir dönemdi bu. Bu, modern insanın ortaya çıkışından milyonlarca yıl öncesi bir döneme denk düşmekteydi.
Steven Spielberg'in ilk Jurassic Park filmini hatırlayalım. Bu film adını, dinozorların yaşamını sürdürdüğü Mezozoik dönemin bir alt dönemi olan Jurasik dönemden alıyordu.  Mezozoik dönem, Triasik, Jurasik ve Kretase adı verilen üç alt döneme ayrılır. Mezozoik dönemde yeryüzü bugünkü şeklinde değildi. Bugün gördüğümüz bütün kıtalar denizlerle henüz ayrılmamıştı. Bu kara parçaları birleşik halde dev bir kıta olan Pangea'yı oluşturuyordu. İşte dinozorların yeryüzünde hüküm sürdüğü bu günlerde, Triasik dönemin sonlarına doğru Pangea volkanik patlamaların ve depremlerin de etkisiyle ikiye ayrıldı. Atlas Okyanusu'nun ortaya çıkışı böyle gerçekleşti.
Kretase döneminde kıtalar birbirinden daha fazla uzaklaştı.  Kıtaların ayrılması ile ortaya çıkan iklim değişimi ve bitki örtüsü dinozorların evrimini etkiledi. Kıtaların ayrılması dinozorların ve diğer organizmaların çeşitlenmesine olanak tanıdı. İlk yılan türleri, ilk çiçekli bitkiler, ilk böcek türleri bu dönemde ortaya çıktılar. Kretase döneminin sonlarında ise dinozorlar ile yeryüzündeki canlılığın yaklaşık yüzde 50'si büyük bir kitlesel yok oluş yaşadı. Bu yokoluşun nedenleri henüz tam olarak bilinemese de, bu yok oluşu açıklamak üzere çeşitli görüşler/spekülasyonlar ortaya atıldı.
Bunlardan biri de volkanik patlamaların, deniz seviyelerinin alçalması ve kıtaların kayışı gibi olayların sebep olduğu iklimsel değişim.  İklimsel değişimle birlikte besin zincirinde oluşan büyük bir değişimin yeryüzündeki canlılığın dinozorlarla birlikte yüzde 50'sinin yokoluşuna neden olduğu düşünülüyor.
University College London'dan bilim insanları, 2015 Aralık ayında yayınlanan çalışmalarıyla, dinozorların kitlesel yok oluşlarının memeli çeşitliliğine olan etkilerini ortaya koydular1. Araştırmaya göre, kitlesel yokoluşla birlikte, memelilerin de rekabette olduğu ve onları avlayan canlılar da yok oldular. Bu ise memelilere, onların yaşamlarını sürdürebilmeleri açısından avantaj sağladı. Bu avantaj, büyüyen vücut boyutlarına ve görülen memeli biyoçeşitliliğine yansıdı. Memeli fosil kayıtlarını inceleyen araştırma, memeli evriminin dinozorların yok oluşunun yaşandığı yıldan sonraki on milyon yılda, son 160 milyon yıla göre daha fazla çeşitlenme gösterdiğini ortaya koyuyor.
Aynı araştırmacıların bir diğer çalışması ise fil, kedi, yunus ve insan gibi plasentalı memelileri konu alıyor2. Plasentalı memelilere ait fosilleri ineceleyerek evrim ağaçlarını oluşturan araştırmacılara göre dinozorların kitlesel yok oluşundan yalnızca birkaç bin yıl sonra plasentalı memeliler ortaya çıkıyor ve bu ortaya çıkış memelilerin evriminin erken dönemlerinde önemli bir basamağı oluşturuyor.
Dinozorların ve diğer canlıların bu dönemdeki kitlesel yok oluşları oldukça trajik. Ancak bu trajik olay, bizim de içinde bulunduğumuz memeli grubunun evrimine olanak tanıdı.

1- Thomas John Dixon Halliday, Anjali Goswami. Eutherian morphological disparity across the end-Cretaceous mass extinction. Biological Journal of the Linnean Society, 2015; DOI: 10.1111/bij.12731
2- Thomas J. D. Halliday, Paul Upchurch, Anjali Goswami. Resolving the relationships of Paleocene placental mammals. Biological Reviews, 2015; DOI: 10.1111/brv.12242