Çöpte (!) bulunan servet

Yukarıdaki başlık sizi yanıltmasın. Bu servet para, altın benzeri bir madde değil, farklı bir tür kök hücre. ABD’deki Michigan State Üniversitesinden bilim insanları yeni bir tür kök hücre keşfetti. Stem Cell Reports dergisinde 3 Mart 2016 tarihinde yayımlanan araştırma, Doktora Öğrencisi Tony Parenti tarafından Amy Ralston’un laboratuvarında gerçekleştirildi1. Ekip bu hücreleri indüklenmiş/uyarılmış XEN (iXEN) hücreleri olarak adlandırdı. Bu makalenin başyazarı da olan Parenti, bu hücrelerin başka bilim insanları tarafından da fark edilmiş olabileceğini ancak bunların kusurlu ya da kansere benzer hücreler olarak görülmüş olabileceğini ve bu nedenle bugüne kadar üzerinde çok durulmadığını ifade ettti. Bugün kök hücre çalışmalarının büyük bir kısmı pluripotent kök hücre yapımı ve kullanımı üzerine yeni yöntemlerin geliştirilmesi konusuna yoğunlaşmış durumda. Pluripotent kök hücre tüm vücut hücrelerinin köken aldığı hücrelere dönüşebilen hücredir. Bu tür kök hücreler, erişkin hücreler genetik olarak “yeniden programlanarak” elde edilebiliyor. Yeniden programlama, embriyo dönemini belirleyen bazı genler aktifleştirilerek yapılabiliyor. Bu şekilde, vücuttaki hücrelerden herhangi birine dönüşme potansiyeline sahip kök hücreler elde ediliyor. Yeniden programlama yöntemleri geliştirilmeden önce bu tür kök hücreler embriyolardan elde ediliyordu. Embriyolardan hem pluripotent kök hücreler hem de XEN hücresi adı verilen ve anne karnında fetüsün gelişiminde önemli işlevler üstlenen destek hücreleri üretilebiliyor.2  

Ralston ve ekibi, embriyoların hem pluripotent kök hücre hem de XEN hücresi üretebilmesinden yola çıkarak, yeniden programlanmış fare hücrelerinin bu XEN hücrelerini oluşturup oluşturmadıklarını araştırdı. Araştırmacılar yeniden programlama için bu alanda oldukça sık kullanılan OSKM faktörlerini kullandı. Bu faktörler, OCT4, SOX2, KLF4 ve MYC idi. Sonuç sıra dışı idi. Erişkin hücreler yeniden programlanarak bunlardan pluripotent kök hücreler oluşurken, iXEN hücreleri de oradaydı. Araştırma, daha önce belki “çöp” diye fazlaca araştırılmayarak kenara itilen bu hücrelerin aslında kansere benzeyen hücreler olmadıklarını aksine bunların kök hücre özellikleri gösterdiklerinin altını çizdi. Araştırmacılar, iXEN hücrelerinin XEN hücreleri ile hem şekil bakımından hem de ifade edilen genler bakımından benzer özellikte olduklarını gösterdi. Bunun yanı sıra bu hücrelerin özelliklerinin pluripotent kök hücrelerden farklı olduğu da gösterildi. Parenti, sırada insan hücreleri ile yapılacak deneylerin olduğunu söylüyor. XEN hücrelerinin insan hücreleri tarafından üretilip üretilmediği henüz bilinmiyor.

Bugün, hücresel süreçleri anlamaya ve laboratuvar ortamında taklit etmeye çalışıyoruz. Kök hücrelerden farklı hücreleri oluşturan biyolojik ve kimyasal süreçleri tamamen anladığımızda, laboratuvarda istenilen hücre, doku ya da organları oluşturmak, hastalıkların oluşum nedenlerini anlamak ve bunlara uygun tedavileri geliştirmek oldukça kolaylaşacak.

(1) Anthony Parenti, Michael A. Halbisen, Kai Wang, Keith Latham, Amy Ralston. OSKM Induce Extraembryonic Endoderm Stem Cells in Parallel to Induced Pluripotent Stem Cells. Stem Cell Reports, March 2016 DOI: 10.1016/j.stemcr.2016.02.003

(2)  Michigan State University. “New kind of stem cell discovered.” ScienceDaily. ScienceDaily, 3 March 2016. .