Bilim-ön yargılar ve yüzyıllık tartışma

Ünlü Paleontolog Stephen Jay Gould, 1978 yılında Science dergisinde yayımladığı “Morton’s Ranking of Races by Cranial Capacity (Morton’un Kafatası Kapasitesi Kullanarak Irkları Sınıflandırması)” başlıklı ünlü makalesinde1 ve daha sonra 1981 yılında yayımlanan kitabı “Mismeasure of Men”de (İnsanın Yanlış Ölçümü), 9. yüzyılın ünlü fiziki antropologlarından Samuel George Morton’un çalışmasını kullanarak, ırklara dair olan ön yargılarımızın bilimsel ölçümlerimizi nasıl etkileyebileceğini göstermişti. Gould, Morton’un yaptığı insan kafatası ölçümlerinden yola çıkarak vardığı yanlış sonuçları eleştirmişti. Her iki yayın da döneminde oldukça ses getirmişti. Çünkü insanları ırklara ayıran çeşitli ideolojiler, IQ testleri ile yapılan insan sınıflandırmaları, beyaz ırkı(!) yüceltelen bütün varsayımlar köklerini, Samuel George Morton’un ölçümlerinden ve sınıflandırmasından almaktaydı.

Peki Samuel George Morton ne yapmıştı?2 Özetleyecek olursak, Morton’un elinde geniş bir insan kafatası koleksiyonu bulunuyordu. Morton bu koleksiyondan kafatası hacmi ölçülebilecek kadar hasar görmemiş kafataslarının iç hacimlerini ölçerek, bu insanların yaklaşık beyin büyüklüklerini hesapladı. Morton insan kafataslarını Kafkas (Beyaz), Moğol, Malay, Amerikalı, Etiyopyalı olmak üzere 5 ana sınıfa ayırdı. Bu esasında Blumenbach’ın ortaya koyduğu bir sınıflandırma idi. Morton’un yaptığı ölçümler ve hesaplamalara göre Kafkas grubun içerisinde temelde Almanlar, Anglosaksonlar, Anglo-Amerikanlar ve Anglo-İrlandalılardan oluşan “Tötonik Aile”nin beyin hacmi diğerlerinden daha fazla idi.

Gould, Morton’un ölçümlerinden çıkardığı sonuçların ön yargılı olduğunu ve sonuçlar aslında önünde apaçık durduğu halde Morton’un ön yargılarından hareketle, istemsiz bir şekilde, yanlış sonuçlara ulaştığını gösterdi. Örneğin, Gould’un ifadesine göre Morton İnka kafataslarından oluşan grubu Amerikalı gruba ekleyerek bu grubun beyin hacmi ortalamalarının düşmesini sağlamış, Kafkas grubundan ise Hinduları çıkararak bu grubun beyin hacmi ortalamasının düşmesini engellemişti. Gould’a göre Morton ölçümlerinin ham verilerini büyük bir açıklıkla yayınlaması, tüm bunları istemsizce, ön yargılarının etkisinde yaptığına kanıttı. Gould bilimsel verilerin istem dışı/ bilinç dışı manipülasyonun olabileceğini, yetiştiğimiz kültürel ortamların, ön yargıların bilimsel verilerin değerlendirilmesinde yanlışlara yol açabileceğini ortaya koydu. Ona göre, bilim insanlarının dikkati, uyanıklığı ve ince eleyip sık dokuyarak veri ve bulguları gözden geçirmeleriyle bunun önüne geçilebilirdi. 

2011 yılında Plos Biology dergisinde, Lewis ve ekibi tarafından Gould’un bu görüşlerini eleştiren ve Gould’un kendi ön yargılarının Morton’u suçlamasına neden olduğunu öne süren “The Mismeasure of Science: Stephen Jay Gould versus Samuel George Morton on Skulls and Bias” (Bilimin Yanlış Ölçümü: Kafatasları ile ön yargılar Üzerine Stephen Jay Gould, Samuel George Morton’a Karşı) başlıklı bir makale yayımlandı3. Makaleyi yayımlayan ekip özetle Morton’un kafatası ölçümlerini tekrarladıklarını ve Morton’un ölçümlerinde bir hata olmadığını, esasında Gould’un ön yargılarının Morton’u suçlamasına neden olduğunu öne sürdüler.

Michael Weisberg ve Diane B. Paul 19 Nisan 2016 tarihinde yayınlanan yorum makalelerinde, 2011 yılında yayımlanan makalede öne sürülen Gould eleştirilerinin doğru olmadığını gösterdi.4 Weisberg ve Paul’a göre Gould, Morton’un ölçümlerini değil vardığı sonuçları eleştirdi. Morton ilk ölçümlerinde kafatası hacmini kafatası içine beyaz biber tohumu koyarak ölçtü, sonraki ölçümlerde ise metal bilyeler kullandı ve daha gerçekçi ölçümler elde etti. 1839 ve 1844 yılında Morton’un yaptığı ölçümler arasında sistematik bir fark vardı. Tüm kafatası ölçümleri metal bilye kullanılan 1844’teki ölçümlerde artmıştı. Ancak bu artış, Afrikalı kafataslarında, Amerikalı ve Kafkas gruba göre daha fazla idi. Eğer bu hata sistematik bir hataysa ya da yöntemin hassasiyeti ile ilgili ise, artış oranları tüm gruplarda hemen hemen aynı olmalı idi. Weisberg ve Paul, Lewis ve ekibinin ölçümlerinden şüphe duymadıklarını ancak bu sonuçların Morton’un haklı, Gould’un haksız olduğunu göstermediğini öne sürüyor. Lewis ve ekibi, Plos Biology dergisi editörlerine Weisberg ve Paul’un yorumlarına söyleyecek birşeyleri olmadığını ve 2011 yılı makalelerinde her şeyin açık seçik beyan edildiğini ifade etmiş.

Stephen Jay Gould bu yüzyılın en önemli paleontolog ve evrim bilimcilerindendi. Onun bilim dünyasında açtığı tartışmalar her zaman ses getirici olmuştur. Onun görüşlerinin ölümünden sonraki yıllarda bile hararetle tartışılmasında, elbette onun yaşama bakışı belirleyici olmaktadır.

(1) Stephen Jay Gould, Morton’s Ranking of Races by Cranial Capacity, Science, Vol. 200, No. 4341 (May 5, 1978), pp. 503-509.

(2) Bu konuda daha geniş ve ayrıntılı bilgi için Stephen Jay Gould’un İnsanın Yanlış Ölçümü (Versus Yayınları) ve  Barış Özener’in İnsan Çeşitliliği: Irksal Farklılıklar mı Evrimsel Adaptasyonlar mı? (Evrensel Basım Yayın) kitapları okunabilir.

(3) Jason E. Lewis ,David DeGusta, Marc R. Meyer, Janet M. Monge, Alan E. Mann, Ralph L. Holloway.The Mismeasure of Science: Stephen Jay Gould versus Samuel George Morton on Skulls and Bias, Plos Biology

Published: June 7, 2011, http://dx.doi.org/10.1371/journal.pbio.1001071

(4)Weisberg M, Paul DB (2016) Morton, Gould, and Bias: A Comment on “The Mismeasure of Science”. PLoS Biol 14(4): e1002444. doi:10.1371/journal.pbio.1002444