Bin baştan birinin saçını çekmek

Şirket (The Corporation) adlı 2003 Kanada yapımı belgesel, kapitalizmin bugünkü işleyişine dair etraflı bir anlatım ortaya koyar. Yasalar karşısında da bir “kişi” olarak kabul edilen şirketin davranışlarını inceler. Sömürüden çalışma koşullarına, çevreye verdiği zarardan demokrasiye, siyasete yaptığı müdahaleye 21. yüzyılda şirketlerin ve kapitalizmin fotoğrafını çeker. Chomsky, Naomi Klein gibi yazarlar, CEO’lar anlatır, şirket denen safi zarar makinesini. Elbette üstüne eklenecek çok şey var, film derli toplu bir özet yapar sadece. Tuvalet süresini bile sınırlamak gibi, kâr hırsıyla alevlenen en yeni marifetlerini her gün yaşamaya ve Evrensel’de okumaya devam ediyoruz. Belgesel aslında bir kitap uyarlaması, Joel Bakan’ın yazdığı, Ayrıntı Yayınları’nın Türkçede yayımladığı. Şirketi, kimseye karşı sorumluluk duymayan hastalıklı bir kişiye benzeterek anlatan bir kitap Şirket.

Uruguaylı Yazar Laura Santullo Bin Başlı Canavar’ı bu belgeseli izledikten sonra yazmaya karar verdiğini anlatıyor. Yazar kitabını senaryolaştırmış, yönetmen eşi de sinemaya uyarlamış. Rodrigo Plá da Uruguaylı, filmlerini Meksika’da çekiyor. 2007 yapımı ilk filmi Yasak Bölge (La Zona) yandaki gecekondu mahallesinden güvenlikli siteye giren gençleri ve içerideki kovalamacayı anlatan çok çarpıcı bir filmdi. Bin Başlı Canavar, canavardan hakkını almak için tek başına her yolu deneyen çaresiz bir insanın hikayesi. Nisanda İstanbul Film Festivali’nde gösterildiğinde seyircinin beğenisini kazanan film, yarışmanın en iyi film ödülünü de almıştı. 

Filmin basit bir konusu var. Olaylar, Sonia’nın kocasının hasta olmasıyla başlar. Bir Hurdacının Hayatı’nda hastanede dert anlatmaya çalışan eğitimsiz ve parasız Roman aileden farklı olarak, orta sınıf bir aile görüntüsü çizerler. Sigortaları vardır, ancak sigorta adamın tedavisini karşılamayı reddeder. Sonia önce buna itiraz etmeyi dener, bürokratik engellerle karşılaşır ve kimseyle görüşemez bile. Bunun üstüne silahını alır, bir doktoru kaçırır ve sigorta şirketini kocasının tedavisiyle ilgili belgeleri imzalamaya zorlamaya çalışır. Oradan başka bir şirket yöneticisinin evine giderler, doktorlar, eşler, silahlar, çocuklar dahil oldukça işler karmaşıklaşır. Sonia’nın hakkını arayışı, yüksek tempolu bir aksiyon filmine bağlanır.

Yaşadıkları, bize özetle şunu söyler: Sigorta şirketi kötü insanlardan oluştuğu için değil, bazı hastaların tedavilerini reddetmek işin bir parçası olmasından, yani sistem öyle gerektirdiğinden Sonia ve ailesinin başına bu gelmiştir. Filmin ismi de buna işaret eder. Mitolojik bir yaratık misali Bin Başlı Canavar, farklı yerlerde birbirini tanımayan insanlara zarar veren tek bir gövdeye bağlıdır. Onun için Sonia’nın başına gelen, münferit değildir. 

Bu sayede film, eline silah alıp doktor kaçıran bir kahramanı anlamayı, hatta onunla özdeşleşmeyi kolaylaştırır. Ateş de edebilir, birilerini de vurabilir, vurulabilir de ve bunlar “öyle biri” olduğu için olmaz. Aslında, tam da öyle biri olduğu için olur; çaresiz ve hakkını arayan. Bir hak arama hikayesinde aksiyon unsurlarını kullanmak cüretkar bir hamle, ama yersiz değil. İlgi çekici ve düşündürücü de. Kahramanlarının insani yanlarına odaklanması filmi etkileyici kılan yanı. Kimse her kötülüğün sorumlusu da değil, kurtarıcı hiç değil. Bu daha düşündürücü ve meselenin sistemle ilgili olduğu konusunda daha ikna edici.

Bin Başlı Canavar’ın ilham kaynağı Şirket filmi, “150 yıl önce şirket önemsiz bir kurumdu” diye başlayıp, nasıl bir canavar olarak hareket ettiğini anlatmıştı. Ama hikayeyi sadece tek cepheden anlatınca belki niyetten bağımsız olarak şu sonuç ortaya çıkıyor: Sanki 150 yıldır hiçbir şirket yenilmemiş, canavar hiç engellenmemiş, ona hiç karşı konulamamış ve konulamayacakmış. Bin Başlı Canavar’ın da sadece süresi kısa değil, hikayesi yarım gibi hissettiriyor, işte o biraz da bununla ilgili, hani bin başlı canavarın bin başından birinin saçının teli bile kopmayınca. Her film ille de kahramanların kurtuluşuyla bitecek diye bir şey yok, hele de canavar kapitalizmse. Sonia’nın tek başına yapabileceği daha fazla bir şey yok, aslında film buna işaret ediyor. O canavarların hep bir zayıf noktası olur ve hep ekip çalışması gerektirirler.