Ferda Ferdağ: Bu genç kız artist olmak istiyordu

1950’li yıllar... Cağaloğlu Yokuşu’nu yeşil gözlü, kestane rengi saçlı, 13 yaşında bir genç kız tırmanıyordur. Henüz 13 yaşındadır ve en büyük arzusu artist olmaktır. Elinden tuttuğu kendinden yaşça büyük halasının kızı, “Artist” mecmuasına, Oğuz Özdeş’le görüştürmeye götürüyordur onu. Halasının kızı onu yokuşun başında durdurur ve “Seni meşhur romancı Oğuz Özdeş’e götürüyorum. 15 yaşındayım diyeceksin. Hakkında yazı yazılacak, resimlerin çekilecek. Artist olacaksın. Fikriye adın da hiç güzel değil. Adını Ferda koydum. Ferda ne demek biliyor musun? Gelecek, ati demek. Çabuk ezberle, beni rezil etme.” der.
Genç kız, “Gelecek, ati. Gelecek, ati...” diye ezber yaparak Cağaloğlu Yokuşu’nda, geleceğe doğru adım atmaya devam eder. O genç kız Ferda Ferdağ’dır. O yıllardan itibaren yaşamı boyunca Yeşilçam’da var olma, ayakta kalabilme savaşı verir. Yeşilçam onu çok çabuk hırpalar, “harcar”. Kırgın ve öfkelidir. İlk anı kitabını şu cümlelerle bitirir: “Sevgili Oğuz Özdeş, ben yine Cağaloğlu’na geldim. Sizinle tanıştığımız yokuşun başındayım. Bin 54 yaşındayım.”
Ferda Ferdağ yıllar sonra anılarını yazmaya başlar. İlk kitabı ‘Bu Genç Kız Artist Olmak İstiyor’dur. Ardından ‘Zübeyde Hanım Huzurevi’nden Mektup’u yazar. Bir yandan bu iki kitabını satarak yaşamaya çalışırken, bir yandan da yeni anı kitapları ‘Benim Terbiyesiz Ev Sahiplerim’ ve ‘Huzurevinde Genç Kaldım’ adlı kitaplarını yazar. Kitaplarından birine yazdığı özgeçmişinde hayatını şöyle özetler:
“Ferda Ferdağ. 1937’de Edremit’te doğdu. 1950’de Şehir Tiyatroları’na girdi. Külkedisi Sinderella’yı oynayan oyuncuyu kıskanıp, provadan ayrıldı. 1951’de başrol aldı. 3 başrolden sonra Osman Seden tarafından figüranlığa atandı. Atıf Yılmaz rol vermeden etrafında dolaştı durdu. En sonunda acıyıp kırk yıl sonra, helânın başına oturttu. Ferda Ferdağ böylece ‘helâcı kadın’ rolüyle sinema yazarlarının ödülüne zıplayıp oturdu. Daha sonraları başına buyruk, işsiz güçlü kitap yazdı durdu.” Yeşilçam’dan ve ev sahiplerinden çok çekmiştir. 59 yaşında 54 ev değiştirmiştir. Bütün paraları zemin katlarına, akmayan sulara, yanmayan kaloriferlere gitmiştir.
Yeşilçam’ın görünmez kuralları, kendine özgü yasaları vardır. Bir anda gökyüzüne çıkar, yıldız olursunuz ya da yıldızken bir süre sonra iş bile bulamazsınız; evinizde nafile telefonunuzun çalmasını beklersiniz. Fakat o kahrolası telefon nedense çalmaz olmuştur artık. Aktörler, aktrisler sahnedeyken vardır. Sahneden bir kez inmeye görsünler, kimse arayıp sormaz olur artık onları, çığlıklarını kimse duymaz ve bunu en çok onlar bilir. Onlar alkışlarla, izleyicilerin sevgileriyle yaşarlar. Alkışlar kesildiğinde, sanki hayatla bağları da kesilir.
Bir gün Orhan Elmas’a, “Orhancığım, benim tipim çok zengin, niye beni hep fakir kadın oynatıyorsunuz?” diye sorar Ferda Ferdağ. “Gardırobun yok” der Orhan Elmas. Hayretler içinde kalmıştır. Yıllarca rol bekler, yirmi beş yaşından sonra anne, teyze, nine, hala rolleri oynar. Umutlarla fakat hep hayal kırıklıklarıyla, acılarla ve yalnızlıklarla geçmiştir kırk yılı. Çok yorulmuştur. İstanbul’dan kaçar. Gittiği yerlerde de tutunamaz, üstüne üstüne gelirler. Uğur Dündar’a telefon açıp, sekreterine “beni huzurevine yerleştirin” der. Nisan 1993’te İzmir Zübeyde Hanım Huzurevi’ne yerleşir.
“Oh... Burada hırsız, arsız, yüzsüz, astarsız, iftiracı korkusu yok. Elektrik, su parası hiç yok.” Huzurevinde herkes çok yaşlıdır. Ferda Ferdağ en gençleri. Onlar için koşturmaya başlar. “Huzurevinde genç kaldım. ‘Ben biraz dolaşayım, 80 yaşında yine gelirim’ dedim. Ağlaşarak ayrıldık. İstanbul’a döndüm.”
Huzurevinde ziyaretine bir tek Nur Sürer gelir. Ferda o sırada huzurevinde değildir. İçeri alamazlar Nur Sürer’i. Bahçede oturup yaşlıları seyreder. “Ferda’ya borcum vardı, onu getirdim” diyerek para bırakır. Bu olay onu çok duygulandırmıştır, ağlayarak anlatır bu anısını. Bir de Fikri Sağlar zamanında, Kültür Bakanlığı’na “borç içindeyim” diye dilekçe yazar. Telefonla ararlar. Telefondaki yetkili hesap numarasını ister. “Efendim, benim hesabım hiç olmadı ki” der Ferda Ferdağ. Açtırdığı hesaba beş milyon lira gönderirler. “Ben de Sayın Fikri Sağlar’a kitabımla teşekkür ettim.” T.C.Kültür Bakanlığı Özel başlıklı bir mektup alır. “Değerli çalışmalarınızdan oluşan eserinizi şahsıma gönderme inceliğinize teşekkür ederim. Sorunlarınıza yardımcı olmak, sizi olduğu kadar beni de mutlu etti. Kültür yaşantımıza katkılarınızın süreceği inancı ile sağlık ve mutluluk dolu günlerin sizinle olmasını dilerim. Saygılarımla, Dr. Fikri Sağlar. Kültür Bakanı”
İstanbul’a döndükten sonra anı kitaplarını satarak yaşamaya çalışır. Emekli maaşı sadece ev kirasını ödemeye yetiyordur. Ferda Ferdağ mektup yazmayı da çok seviyordur. İlk başrolünü oynadığı yıllarda Ayhan Işık’a ve Muzaffer Tema’ya mektuplar yazar. Ayhan Işık’a yazdığı mektupta “Benim Tyren Pover’im, beni Kabataş’ta saatin altında bekle, geleceğim” der. Buluşma günü heyecanla yola çıkar. Ayhan Işık saatin altında onu bekliyordur: “Ayy! Nasıl heyecanlandım. Bir restorana gittik. ‘Mektubun çok hoşuma gitti’ dedi. ‘Sen de Elizabeth Taylor’sun.’ Bana bir de resim imzaladı. ‘Ferda’ya bütün kalbimle’ diye yazmıştı. Çok dolu ve hep hayal dünyasında yaşadım.”
Çok acemi, hatta çocuktur. Hiçbir şeyin farkında değildir. Eski Yıldız Sineması’nda üçüncü başrolü oynadığı film Beyaz Şehir’i bilet alıp izler. Gençliği sanatçıların sohbet masalarında geçmiştir. Park Otel’in, Divan’ın, Tokatlıyan’ın barında, Degüstasyon’da buluşurlar. Kimler yoktur ki... Sait Faik, Özdemir Asaf, Cahide Sonku, Cahit Irgat, Salih Tozan, Oğuz Aral, Bedri Koraman...
Mahallesinden arkadaşlarıyla buluşmak için Büyükada’ya gidecektir. Kadıköy İskelesi’nden ada vapuruna biner: “Tam karşımda oturan anlamlı erkeğe baktım, çünkü o da bana bakıyordu. İkimiz de birbirimize gülümsedik. ‘Senin adın ne?’, ‘Ferda.’ ‘Benim adım Sait Faik. Nereye gidiyorsun?’ ‘Büyükada’ya, arkadaşlarımla randevum var.’ ‘Büyükada’ya gitme, benimle Burgaz Ada’ya gel.’ ‘Olur’ dedim. Burgaz Adası’nda çamların altında yürümek, topuklu ayakkabılarımla pek kolay olmadı. Sait Faik Abasıyanık, bana ne güzel hikâyeler anlattı, ne güzel şiirler söyledi. Ben de ezberlediğim bir şiiri söyleyiverdim ona. ‘Kim o deme boşuna,/ Benim, ben/ Öyle bir Ben ki/ Gelen kapına/ Baştan başa sen”
Yine bir gün Park Otel’de, barın bir ucunda oturur. Diğer ucunda da Özdemir Asaf vardır. Aralarında da başka müşteriler: “Selamlaştık. O konyak içiyordu. Konyak kadehini avucunun içinde kırmaya başladı. Kadeh kırılınca eli kan içinde kalmıştı. Aramızdaki müşteriler terk etti Park Otel’i. Özdemir Asaf, bana doğru yürümeye başladı. ‘Gelme, beni korkutuyorsun’ dedim. ‘Ama zenginleri kaçırdım’ dedi. Tarlabaşı’nda Adnan’ın fuayesi vardı. Bir gece Bedri Koraman’la oturuyorum. Bir kâğıt geldi. ‘O yanındaki çirkin adamı nerden buldun. Oğuz Aral’ yazıyordu kâğıtta. Ben de hemen cevap verdim. ‘Akşama kadar seni aradım, bulamadım. Onun için buradayım.’ Tekin Aral hiç kimseyle konuşmazdı. Kedisiyle gelirdi. Kediden de korkarım, yanına gidemiyorum; soracağım ‘neden kimseyle konuşmuyorsun’ diye. Meğer o da çok ünlü olacakmış, kimseyi takmıyormuş.”
60’lı yıllarda, Yeşilçam’da işsiz kaldığı zamanlar, Cahide Sonku, Salih Tozan, Suphi Kaner, Cahit Irgat hemen her gece zemin katlarda aynı masalardadırlar: “Düşünüyorum da Cahide Hanım yaşlılığı taşıyamadı. Hep genç, hep güzel kalmak istiyordu. Alkolik lafı çok gücüme gidiyor. Bizlere çok haksızlık yapıyorlar. Ne acılar, ne dramlar yaşanıyor. Ben 13 yaşında Şehir Tiyatroları’ndan içeri, elimde rakı şişesiyle mi girdim?” Ferda Ferdağ ilk anı kitabını yayımlayan Ara Yayınları’nın sahibi Vedat Çorlu’ya yazdığı yazısında “Bizlerin sonu kiralık evler, bulamazsak otel köşeleri, hastaneler, darülacezeler ve tımarhaneler mi?” diye sorar.
Çok kısa sürede çok iyi ‘arkadaş’ olduğum insanlardandı Ferda Ferdağ. Evet, oğlu Beklan’ın dediği gibi onun arkadaşları bizdik. Bendim, Cezmi Ersöz’dü, oğluydu... Onun Yeşilçam’dan çok fazla arkadaşı yoktu. Hemen her gün telefonlaşıyorduk. Yine 25 Haziran Salı günü Taksim’den  jetonlu telefonla aramıştı  beni. Jetonu bitene kadar konuştuk. Ertesi gün iş çıkışı Beklan’a rastladığımda beyin kanaması geçirdiğini, hastaneye kaldırıldığını öğrendim. Paparazzi programı evinde çekim yaparken fenalaşmış. Nedense program ekibi onu hemen hastaneye kaldırmak yerine Beklan’ı bulmaya çalışmış. 1 saate yakın evde baygın kalan Ferda Ferdağ’ı Beklan hemen ilkyardıma kaldırmış. Akşam hastaneye gittiğimizde komadaydı. Sevda Ferdağ’ın, Beklan’ın, Beklan’ın eşi Nesrin’in, Ece hanımın, Devlet Devrim’in, Nazan Adalı’nın, benim başında beklememiz boşunaydı artık. O, 26 Haziran Çarşamba günü, sabaha karşı 3’te bizleri orda acılı bırakıp gitti.
40 yıl var olma, ayakta kalabilme savaşı verir Ferda Ferdağ. Yeşilçam onu çok çabuk hırpalamış, oynadığı üç başrolden sonra figüranlığa indirmişti. “25 yaşından sonra anne, teyze, nine, hala” rollerini uygun görmüşlerdi. Ferda Ferdağ, kırgın ve öfkeliydi. On üç yaşında Tepebaşı Şehir Tiyatroları’na Kül Kedisi Sindrella’nın provalarına kadrolu girmiş, on dört yaşında Yeşilçam’ı keşfetmişti. Ne umutlarla, fakat hep hayal kırıklıklarıyla, acılarla ve yalnızlıklarla geçen otuz beş-kırk yıl... Sonunda annesinin altın bileziği, oğlunun yardımları ve yan oyunculukla beş yıllık borç farkını tamamlayarak emekli olur. Emekli olduktan sonra yapımcı ve yönetmenlere kendini hatırlatmak amacıyla bir gece düzenler. “35 yıl 109 gün Türk Sinema ve Tiyatrosu’na gönül verip emekli oldum. Onurlandırmanızı rica ediyorum. 19 Haziran 1987 Cuma günü saat 17.00-19.00 Perapalas Oryent Ekspres barda.” yazılı bir davetiye dağıtır. Nerede ve ne zaman davet ettiğini hatırlayamadığı bir avukat ve Gazanfer Özcan ailesinin “STR adına nefis çiçekleri” gelir yalnızca. “Haram olsun İstanbul... Bütün paralarım zemin katlarına, o akmayan sularına, jeton yutan telefonlarına, yanmayan kaloriferlerine, ikide bir kesilen elektriklerine, ayakta duracak yer bulamadığım otobüslerine, kolibasilli denizlerine gitti. Bir kere daha haram olsun İstanbul...” Sinema, tiyatro, müzik... 1971 yılında sahneye de çıkar Ferda Ferdağ, iki yıl sürdürür şarkıcılığı. Altın Kalemler dergisinde Ergun Arpaçay şunları yazar: “Yeşilçam’da bir yorgun savaşçı var. Kameraların önünden kırgın ayrılan bu yorgun savaşçı Ferda Ferdağ’dır. Çevirdiği son filminin bir planlık sahnesini tamamlayarak setten ayrılan Ferda Ferdağ buruktur, üzgündür, kırgındır. Ferda Yeşilçam’daki mücadelesini kaybetmiştir, ama sanat gücünü, sanat aşkını yitirmemiştir. Zira yıldızlar gökyüzünden düşse bile onların unutulmayacaklarını bilmektedir. (...) Mağluplar da alkışlanır. Ferda Yeşilçam’da yenilmiştir, ama yıkılmamıştır.”
Seni seviyoruz, çok özlüyoruz ama hiç unutmuyoruz Ferda Ferdağ.