Ebola virüsünün evrimi

Ebola virüsü hastalığı, Ebola virüsünün insana bulaşmasıyla ortaya çıkan ciddi ve çoğu zaman ölümcül bir hastalık. Virüsün ilk olarak yabani hayvanlardan insanlara bulaştığı, ve insandan insana geçerek yayıldığı bilinmekte. Ebola virüsü ismini hastalığın 1976’da ilk görüldüğü bölge olan Yambuku (Zaire, şimdi Demokratik Kongo Cumhuriyeti)yakınlarında bulunan ve yerel dilde “Siyah Nehir” olarak adlandırlan Ebola Nehri’nden alıyor.
Ebola virüsünü tanımlayan ve ismini koyan araştırmacılardan Peter Piot’un anlatımına göre Ebola Nehri ile Ebola virüsü hastalığının hiç bir bağlantısı yoktu aslında1. Araştırma ekibi kendi arasında aslında virüsü Yambuku virüsü olarak adlandırıyordu. Araştırmacılardan Pierre Surea, bu ismin kullanılmasını gruba önerdiğinde Joel Breman diğerlerine hastalıkları yerel bölge, kasaba vb. isimlerle anmanın o bölgedeki insanları damgalayabileceğini ve bunun da o bölgede yaşan halk açısından sorunlar yaratabileceğini, bunun Lassa virüsünün isimlendirilmesinden sonra yaşandığını hatırlattı.
Gruptan Karl M. Johnson ise keşfettiği virüsleri nehir isimleri ile anmayı severdi. 1959 yılında Bolivya’da Machupo virüsünü keşfettiğinde de böyle yapmıştı. Fakat bir sorun vardı. Virüse bölgedeki en büyük nehir olan Kongo nehrinin adını veremezlerdi.  Çünkü bu isim Kırım-Kongo kanamalı ateşine yol açan ve kenelerden bulaşan virüsün (Kırım-Kongo virüsü) adlandırılmasında daha önce kullanılmıştı. Araştırma ekibi, duvarda asılı küçük ölçekli bir Zaire haritasına baktı ve o haritada Yambuku’ya en yakın nehir, gerçekte böyle olmamasına rağmen, Ebola olarak gözüküyordu. Araştırma ekibi virüsü böylece adlandırdı.
O günden bugüne yaklaşık 40 yıl geçti. Bu kırk yıllık sürede Ebola virüsünün yol açtığı küçük çaplı salgınlar ara ara görüldü. 2013 yılına geldiğimizde ise virüsün tarihinde görülen en büyük salgın başladı ve içinde bulunduğumuz 2016 yılına kadar devam etti.
Dünya Sağlık Örgütünün son verilerine göre bu son salgın ile virüs 28 bin 616 kişiye bulaştı ve bu salgın süresince en az 11 bin 310 kişi yaşamını yitirdi2. Batı Afrika’da Gine, Liberya ve Sierra Leone’de 2013-2016 yılları arasında görülen son Ebola salgını, yayılma hızı ile bulaştığı insan sayısı bakımından şimdiye kadar kayıt altına alınan en büyük salgındır. Cell dergisinde 3 Kasım 2016 tarihinde yayımlanan iki araştırma Ebola virüsünün son salgın sürecinde nasıl evrim geçirdiğini ortaya çıkardı3,4.
Araştırmacılar, bu salgın sürecinde çok sayıda insana bulaşan virüsün genetik yapısının değişip değişmediğini araştırdılar. İki araştırmanın sonucu da oldukça çarpıcı idi.  Bu son salgın sırasında virüs insanlara daha fazla bulaşmak üzere değişmişti. Virüsün glikoproteinlerinden birinde oluşan bir nokta mutasyon Alanin aminoasidinin Valine dönüşmesine yol açmış, protein yapısındaki bu küçük değişiklik ise virüsün insan hücrelerine bulaşırlığını arttırmıştı. Yani bu mutasyon nedeniyle virüs, insan hücrelerine daha kolay bulaşıyor. Son salgının geniş coğrafi dağılımı ile Ebola virüsünün bulaştığı insan sayısı göz önüne alındığında, virüsün adaptasyonunun bu duruma yol açmış olabileceği düşünülüyor.
Ebola virüsünün doğa tarihi bakımından oldukça küçük bir zaman dilimindeki evrimini anlamak, yol açtığı hastalığa karşı daha etkin tedavilerin ve virüsün yayılışına karşı alınacak önlemlerin geliştirilmesine, yaşam laboratuvarının evrimsel mekanizmalarının açığa çıkarılmasına olanak tanıyacaktır.

1 http://www.sciencemag.org/news/2014/08/part-two-virologists-tale-africas-first-encounter-ebola
2 http://www.cdc.gov/vhf/ebola/outbreaks/history/chronology.html
3 Diehl et al., Ebola Virus Glycoprotein with Increased Infectivity Dominated the 2013–2016 Epidemic. Cell, 2016; 167 (4): 1088 DOI: 10.1016/j.cell.2016.10.014
4 Urbanowicz et al. Human Adaptation of Ebola Virus during the West African Outbreak. Cell, 2016; 167 (4): 1079 DOI: 10.1016/j.cell.2016.10.013