Gagalı dinozorlardan kuşlara

Onun adını (türünü) ilk defa, takvimler 2009 yılının Haziran ayını gösterirken duymuştuk. Haber dergilerinin, bilimsel dergilerin bu haberi verirken kullandığı başlıklar birbirine çok benzerdi: “Gagalı, kuşa benzer dinozor, parmakların evriminin hikayesini anlatıyor1”, “dinozorun parmakları, kuşların kanada nasıl sahip olduklarını gösteriyor2”… Bu haberlere konu olan dinozor bir Ceratosaurus ve tür ismi “kaçamayan çamur (bataklık) kertenkelesi” anlamına gelen Limusaurus inextricabilis idi. Çin’in kuzeybatısında Xinjiang’ın Junggar havzasındaki 159 milyon yaşındaki katmanlarda bulunmuştu.

Bu türe ait fosiller, fosilleşmiş çamur katmanlarının arasında üst üste korunmuş bir halde bulunmuştu. Bu dinozor, adını da bulunuş şeklinden alıyor. Gagalı, dişsiz ve otçul bir dinozor türü olan Limusaurus inextricabiliso dönem kuşların evrimindeki kayıp halkalardan biri olarak nitelendirilmişti. Bu dinozorun anatomisi, kuşların evriminde parmakları oluşturan yapılardan kuş kanatlarının nasıl oluştuğunu ortaya koymuştu. dinozorların teropod grubundan olan Limusaurus’un başparmağı kısadır ve bu bulgu, bu türün geçiş türü olduğu düşündürmektedir. Daha sonraki teropodların birinci ve beşinci parmaklarını evrim sürecinde  kaybetmiş oldukları ve kuşların kanatlarının kökeninin bu ikinci, üçüncü ve dördüncü parmaklar olduğu düşünülüyor.

Bu tarihten yaklaşık 7.5 yıl sonra 22 Aralık 2016 tarihinde Current Biology dergisinde, Limusaurus inextricabilis üzerine yayımlanan yeni çalışma, kuşların evrimine dair önemli bir noktayı, gaganın evrimini aydınlatıyor3. Araştırmayı yürüten ekip, 19 Limusaurus fosilini inceledi. Farklı yaşlardaki (bebeklikten-yetişkinliğe) bu dinozor fosillerinde araştırmacılar zamanla dişlerin kaybolduğunu ortaya çıkardılar. Yukarıda bahsettiğimiz gibi, 2009 yılında aynı ekibin yürüttüğü araştırma bu dinozorların dişlerinin olmadığını ortaya çıkarmıştı. Şimdiki araştırma ise dişlerin zamanla yok olduğunu söylüyor. Bebek dinozor iskeletinde küçük ve keskin dişler gözlenirken, yetişkin dinozor iskeletlerinde bu dişler bulunmuyor4.  

Bu keşif, araştırma ekibinden Prof. James Clark’ın da söylediği gibi oldukça önemli. İlk olarak bu çalışmaya konu olan fosiller oldukça nadir örnekler. Bebeklikten yetişkinliğe, aynı türün fosillerini bir arada bulmak oldukça nadir rastlanan bir olay. İkinci olarak ise dinozorların anatomik yapısında görülen bu büyük değişim Limusaurus’un diyetinin, yani yediklerinin bebeklikten yetişkinliğe geçişte değişime uğradığına işaret ediyor. Bu çalışma, kuşların evrimsel atalarından Limusaurus’un bebeklerinin etçil ya da otçul olabileceğini, yetişkinlerin ise otçul olduğunu gösteriyor. Bataklık çamurundan kaçamayarak fosilleşen bu dinozor örnekleri, milyonlarca yıllık evrim sürecinin enstantane bir fotoğrafını bize sunmakla kalmıyor, kuşların evrimindeki önemli aşamalara da ışık tutuyor.

1- https://www.nsf.gov/news/news_summ.jsp?cntn_id=114988
2- http://www.nature.com/news/2009/090617/full/news.2009.577.html
3- Wang et al. Extreme Ontogenetic Changes in a Ceratosaurian Theropod. Current Biology, 2016 DOI: 10.1016/j.cub.2016.10.043
4- George Washington University. "No teeth? No problem: Dinosaur species had teeth as babies, lost them as they grew: Discovery may explain why birds are toothless." ScienceDaily. ScienceDaily, 22 December 2016. <www.sciencedaily.com/releases/2016/12/161222131647.htm>.