Antibiyotikler ve dirençli bakteriler

Antibiyotiklerin yanlış ya da fazla kullanımının antibiyotiklere karşı dirençli bakteriler ortaya çıkardığını uzunca bir süredir biliyoruz. Dünya Sağlık Örgütü’nün de sık sık dikkat çektiği bu konu oldukça önemli. Hepimizi antibiyotiklerin yanlış (bilinçsiz) ya da fazla kullanımının yol açtığı büyük problemlerin beklediğini unutmamak gerekli. Çünkü dirençli bakterilerin yol açtığı enfeksiyonları tedavi etmek çok daha zor. 

Dirençli bakterilerin direnci hangi mekanizmalarla kazandıkları, bu değişim sürecinde hangi özelliklerden ödün verdikleriya da hangi yeni özellikleri kazandıkları (küçük bir not burada bilinçli bir ödün verme ya da kazanma eyleminden söz etmiyoruz) son yıllarda sıklıkla araştırılmakta. Exeter Üniversitesi’nden araştırmacılarhastalık yapıcı bakterilerle (klinik patojenlerle) çalışarak doksisiklin isimli bir antibiyotiğe karşı E. coli’nin hastalık yapıcı bir alt türünün nasıl direnç kazandığını, bu süreçte direnç kazanıldığında buna karşılık hangi özelliklerin feda edildiğini açığa çıkardı1. Çalışmada kullanılan E.coli suşları dört gün boyunca on iki saatte bir doksisiklin antibiyotiğinin belli bir dozuna maruz bırakıldılar. Bu doz minimum önleyici derişimin üzerinde, klinik tedavilerde kullanılan dozlarda idi. Araştırmacılar, bu deneyin sonunda dirençli bakteri türlerinin daha hızlı ürediklerini ve oluşturdukları hücre kümelerinin de antibiyotiğe maruz kalmamış hücrelere oranla yaklaşık üç kat daha büyük olduğunu gösterdiler. Üstüne üstlük bu değişimin kalıcı olduğu ve antibiyotik ortamdan uzaklaştırıldığında da dirençli bakteriler kazandıkları bu yeni özellikleri gösterebildikleri bu çalışma ile onaylandı. Direnç kazanan ve normal bakterilerin gen dizilerini karşılaştıran araştırmacılar, direnç kazanımının direnç kazanan bakteri hücrelerine iki maliyetinin olduğunu gösterdiler. Dirençli hücrelerde bakterinin büyüme evrelerinden biri olan lag fazı uzamış ve stresten koruyucu genler kaybedilmiştir. Bu hücrelerde yine antibiyotikleri hücre dışına atan antibiyotik pompalarının sayısı, pek çok diğer çalışmada gösterildiği gibi artmıştır. Araştırma ekibinden Dr. Mark Hewlett çalışmanın önemini şöyle ifade ediyor: “Bazıları ilaç direncinin evriminin, yüksek dozlarda olmayacağını söylüyor ancak bizim makalemiz bunun olabileceğini, bakterilerin belli enfeksiyon çeşitlerinin tedavisinde tedaviye yararlı olmayacak şekillerde değişebileceğini göstermekte”2.  Bu çalışmanın da gösterdiği gibi bakteriyel enfeksiyonların tedavisinde kullanılan antibiyotiklerin dozunun doğru ayarlanması bu tür dirençli türlerin ortaya çıkışını da engelleyecektir.

1  Reding-Roman et al. The unconstrained evolution of fast and efficient antibiotic-resistant bacterial genomes. Nature Ecology & Evolution, 2017; 1: 0050 DOI: 10.1038/s41559-016-0050

2 University of Exeter. “Antibiotics can boost bacterial reproduction.” ScienceDaily. ScienceDaily, 30 January 2017. <www.sciencedaily.com/releases/2017/01/170130110927.htm>.