Büyücünün şapkasından çıkan amip: Arcella Gandalfi

Protista aleminin üyelerinden olan amipler tatlı sularda, su birikintilerinde ve nemli ortamlarda yaşayan tek hücreli canlılardır. Su birikintilerinden aldığınız bir örneği mikroskop altında incelediğinizde, amip ya da amip gibi hareket eden canlılara rastlamanız olasıdır.  18. yüzyılda mikroskobun keşfinden yaklaşık 100 yıl sonra Rosel von Rosenhof “der kleine Proteus” (“küçük Proteus”)  ismini verdiği, amibe benzeyen organizmayı tanımladı1. 

Amoebozoa şubesinin tanımlanan ilk ferdi olan bu canlı, yalancı ayaklarını çeşitli besin maddelerine ulaşmak ve onları hücre içine almak için kullanır. Amoebozoa şubesinin bugün tanımlanmış 2 bin 500 civarında farklı türü bulunuyor.  Bu şubeye ait canlılar kabuklu ya da çıplak olabilir ve bazılarının kamçıları da bulunabilir. 

Brezilya’da Sao Paulo Üniversitesinden araştırmacılar bu şubeye ait, daha önce tanımlanmamış, Güney yarım küreye, Brezilya’ya özgü yeni bir tür keşfettiler2.  Yeni keşfedilen bu türün şapkaya benzer bir kabuğu bulunuyor. Bu kabuğu J.R.R Tolkien’in yazdığı Yüzüklerin Efendisi serisinin önemli karakterlerinden bir olan büyücü Gandalf’ın şapkasına benzeten araştırmacılar, bu yeni türe Gandalf’ın şapkasına atfen Arcella gandalfi adını verdiler. Arcella gandalfi, sarıdan kahverengiye değişen renkte. Konik şekilli kabuğunun alt çapı ve yüksekliği sırasıyla 81 ve 71 mikrometre. Tek hücreli bir canlıya göre oldukça büyük olan bu organizmanın şapkaya benzer kabuğunun işlevi henüz bilinmiyor. Bu tür kabuklar genellikle silikon ya da organik maddelerden, hücre tarafından yapılır. Bu kabuğun işlevine dair klasik ve yaygın görüş, canlıya avcılardan korunmak üzere bir çeşit  koruma sağladığı yönünde olsa da araştırmanın yürütücülerinden Daniel Lahr, bunun doğru olmadığını düşünüyor3.

Araştırmacılara göre bu kabuğun işlevinin bu canlıyı su birikintisi ve göllerin değişen su seviyelerinin yarattığı kuruluğa karşı korumak, suyun az olduğu ortamlarda kabuğun altında nemli bir mikroçevre yaratarak canlının yaşamını sürdürmesini sağlamak olabileceği öne sürülüyor. Alternatif bir diğer hipotez de kabuğun işlevinin canlıyı mor ötesi ışınların yaydığı radyasyona karşı korumak olabileceği yönünde.  

Yeni amip türlerinin keşfinin nadir olduğu, dünya genelinde bu alanda araştırmalar yapan araştırma gruplarının sayıca az olduğu bir dönemde, Güney yarımküreye özgü bir tür olarak Arcella gandalfi’nin keşfi önemli. 

1 Kwang Jeon (Eds.)-The Biology of Amoeba, 1973
2 Féres et al. Morphological and Morphometric Description of a Novel Shelled Amoeba Arcella gandalfi sp. nov.(Amoebozoa: Arcellinida)from Brazilian Continental Waters. Acta-Protozoologica, 2017 DOI: 10.4467/16890027AP.16.021.6008
3 Fundação de Amparo à Pesquisa do Estado de São Paulo. “New species of amoeba is named after a character in The Lord of the Rings: Researchers identify a microorganism with a carapace that resembles the wizard’s hat worn by Gandalf.” ScienceDaily. ScienceDaily, 8 February 2017. .