Fosillerin izinde

Mary Anning adını pek çoğumuz duymamıştır sanırım.  21 Mayıs 1799’da doğan ve 9 Mart 1847’de yaşamını kaybeden Mary Anning gelmiş geçmiş en büyük fosil toplayıcılarındandı1. Yoksul bir ailenin çocuğu olan Anning’in tüm yaşamı zorluklar içinde geçmişti. İngiltere’nin güneybatısında bulunan Lyme Regis kasabasında yaşayan Anning, jeolojik keşiflerin hemen hemen tüm kredisinin üst sosyal sınıftan gelen Londralı erkek bilimcilere verildiği ve kadınların bilim alanında neredeyse yok sayıldığı bir dönemde, yaşamın kökenlerine ışık tutan pek çok önemli fosilin keşfine imza attı.

Yaşamı zorlu ve yaptığı iş oldukça tehlikeliydi. Geçimini bu fosillerle sağlıyordu. İşi kolay değildi, zira denizin çekildiği zamanlarda sarp kayalıkların arasında ve kumsalda bu kayaların aşınması ile ortaya çıkan fosilleri topluyordu. Anning, 1821’de ilk Ichthyosaurus fosilini bulan kişidir. Bu keşif Londra’da bulunan Geological Society (Jeoloji Derneği) tarafından da tanınmıştır. Anning’i yalnızca bir fosil toplayıcısı olarak tanımlamak yanlış ve eksik olur. Anning’i 1824’te ziyaret eden Leydi Harriet Silvester, günlüğüne onunla ilgili şöyle yazmıştı: “Bu genç kadın hakkında öyle sıra dışı birşey var, kendisi bilimle o kadar içiçe olmuş ki, bir kemik bulduğunda onun hangi kabileye ait olduğunu bilir... Okuma ve uygulama ile profesörlerle ve alandaki diğer zeki erkeklerle yazışıp konuşmaktan  daha büyük derecede bir bilimsel bilgiye ulaşmıştır ve Anning’in bu işin bilimsel kısmını bu alandaki herkesten çok anladığı herkesçe kabul edilmektedir”. Jeoloji biliminin temellerinin henüz atıldığı bir dönemde Mary Anning’in ortaya çıkardığı deniz sürüngeni fosilleri, bilim dünyasını sarsmış ve doğal dünyadaki değişimlere farklı bilimsel açıklamalar getirilmesine olanak sağlamıştı. Mary Anning uygulamayı bilimle ustaca yoğurmayı başardı. Dahası, 1904 yılına kadar kadın üye kabul etmeyen Geological Society’nin, üç ayda bir yayınlanan dergisinde Mary Anning’in ölüm ilanı yayımlandı.

Anning’in ölümünün üzerinden tam 170 yıl geçti ve biz geçmişte yaşamış canlıların izlerini takip etmeye devam ediyoruz. Mary Anning’in döneminden günümüze, yaşamın temellerine dair bilgilerimiz genişledi ve her geçen gün bu bilgilere yenileri ekleniyor. 

2 Mart 2017 tarihinde Nature dergisinde yayımlanan ve bu haftanın haber bültenlerinde, gazete ve internet haberlerinde2 de sıkça karşımıza çıkan bilimsel araştırma ile3 en az 3.77 milyar yaşında olan mikroorganizmalara ait mikrofosillerin keşfedildiği duyuruldu. Bundan en az 3.77 milyar yıl önce yaşamış bakterilerin demir içeren minik filamentler (iplikçikler) ve tüpler halinde bulunan kalıntıları Kanada’da Quebec’te, “Nuvvuagiittuq Supracrustal Belt”deki kuvars tabakalarının içinde bulundu. 

Bu haftaya kadarki bilimsel veriler ilk mikroorganizmaları, yaşamın temellerini yaklaşık 3.46 milyar yıl öncesine tarihlendiriliyordu ve bazı bilim insanları, 3.46 milyar yaşındaki bu kalıntıların aslında biyolojik olmayan kalıntılar olabileceğini düşünü-yordu. Ancak yeni çalışma bu tarihi daha da geriye çekti ve kayaların içinde rastlanan demiroksit (hematit) kalıntılarının birkaç milyar yıl önce yaşamış demir kullanan bakterilerin biyolojik kalıntıları olduğunu ortaya koydu. Bugün varolan hidrotermal kuyucukların çevresinde yaşayan ve demiri oksitleyen bakterilerin bir kısmının göze çarpan tüpler ve filamentler oluşturdukları biliniyor. Yerkürede yaşamın ilk moleküllerinin ve mikroorganizmaların denizlerin derinliklerinde bulunan ve demirce zengin hidrotermal kuyucuklarda oluştuğu düşünülüyor. Bu çalışma, bu hipotezi de desteklemektedir.