Turuncular ve Naziler

Hollanda ile icat edilen diplomatik kriz, bizim için dahi absürt görüntülerin yaşanmasına sebebiyet verdi. Hiç kuşkusuz bu görüntülerin başında portakal sıkıp içen AK Gençler vardı. 

Hollanda deyince AK Gençler’in aklına ‘Portakal’ geldi çünkü turuncu renklerinden mütevellit ‘Oranj’ olarak bilinen Hollanda ulusal futbol takımına, yerli spor medyası ‘Portakallar’ diyegelmiştir.

Ve Simon Kuper başta olmak üzere pek çok yazarın kitaplarına konu olduğu üzere, son günlerde ‘Nazi’ olmakla itham edilen Hollandalılar için futbol ve 2. Dünya Savaşı zengin bir kesişim kümesine sahiptir. Kuper’in İthaki Yayınları tarafından 2004’te Türkçeye kazandırılan ‘Ajax, Hollandalılar ve Savaş’ kitabı bu alanda okura epey faydalı bilgiler verir. Kitabı, Yeni e dergisinin mart sayısı için ‘Şubat grevi’ni yazmaya koyulmadan önce bir kez daha okudum. Kuper’in kitabı, Hollandalıların 2. Dünya Savaşı sırasında zannettiği kadar ‘Goed’ yani ‘İyi’ olmadıklarını fark etmesinin gerginliğini taşır. Ancak bu hissiyat, Yahudi kökenli Kuper için gerçekçi olmayan bir naifliğin neticesi olabilir. ‘Nazileri şaşkına çeviren işçiler’ yazısında biraz bu naifliğe savaş koşullarını ve ülkenin bu koşullara karşı koymaya elverişli olmayan yapısını anımsatarak yanıt vermeye çalışmıştım.

Tarihi değerlendirirken mutlak kahramanlar peşinde koşmak bizleri gerçekçi yargılara ulaştırmaz. Ne demiş Hollanda sinema tarihinin kült eserlerinden ‘Spoorloos’un sosyopatı Raymond Lemorne, “Kahramanlara hiçbir zaman güvenme, beklenmedik şeyler yapabilirler.”

Neyse ki bizim Hollanda’da bulduğumuz kahramanların beklenmedik eylemi, Nazileri şaşkına çeviren bir genel grevdi ve Yahudiler için Yahudi olmayanlar tarafından yapılan bu ilk kitlesel eylem tarihe geçmişti.

Kuper kitabında, 2. Dünya Savaşı öncesi Ajax’a ve Amsterdam’a dair grevin gerçekleştiği zemini anlaşılır kılan bilgiler verir.

Kevin Simpson, ‘Svastika Altında Futbol’ kitabının Hollanda’ya dair bölümünde, savaş sırasında büyük kentlerin dışına ulaşabilen ve korunaklı bir yer arayan Yahudilerin, kırsaldaki Hollandalılara önce ‘Yahudi’nin ne demek olduğunu sonra da ‘Neden kaçmak zorunda olduğunu’ açıklaması gerektiğini söylüyor. Amsterdam ise bu atmosferin tamamen dışında, Yahudilerin önemli yer tuttuğu bir kentti ve hiç kuşku yok ki onların bir numaralı kulübü Ajax’tı. Kuper’in Abraham Roet’ten aktardığına göre “Ajax Yahudilerle Yahudi olmayanların buluştuğu bir yerdi… Ajax’taki bir Yahudi kendisini Amsterdam’ın bir parçası hisseder, orada korunurdu…”

1938’de Admira Vienna maçı için stada gamalı haç çekildiğinde ve Hitler selamı verildiğinde, Ajax taraftarları öfkeyle ıslıklamış, stadı terk edenler olmuştu.

Bu, faşizme karşı tüm yapay ayrımları boşa düşüren ruh haline, Amsterdam’da şubat grevinden önce Ajax tribünlerinde rastlandığının kanıtı.

İlginçtir, Hollanda’da futbol, işgal sırasında büyüdü. Nazilerin, ilişmediği bir alandı ve ‘30’larda yüklendiği ivmeyi taşıyan futbol, işgal günlerinin en popüler uğraşı oldu. 1944-45’te büyük bir kıtlığın yaşandığı ve 20 bin kişinin öldüğü Hongerwinter (Açlık kışı) günlerinde dahi futbol durmadı. Futbolcuların güçten düşmesi nedeniyle federasyon, daha hafif toplar üretti, maçlar devam etti. Futbolseverler, kent merkezlerinde maç biletlerini çiftçilerle peynir ve sebze karşılığı değiş tokuş ediyordu!

Elbette kulüpler arasında da iş birlikçi olanlar ve direnişçiler vardı. AVV De Volewijckers direnişçilerdendi. Takımın yıldızlarından Gerben Wagenaar, Nazilerin baskıları sebebiyle 1943’te futbolu bıraktı. Kardeşi ve Kulüp Başkanı Douwe Wagenaar ise 3 Ağustos 1943’te VUC’a karşı oynanan o meşhur maça takımın geleneksel yeşil-beyaz renkleri yerine savaş sırasında direnişin renklerinden biri haline gelen, sürgündeki kraliyet ailesinin turuncusuyla çıktı. Wagenaar, ertesi gün gözaltına alındı ama 3 gün sonra bırakıldı. 

Turuncu formasıyla Nazileri afallatan De Volewijckers, işgal sırasında direnişçilerin kahramanlarındandı. ‘Turuncu’nun kerameti biraz da burada.