Vardiya halinde çalışmada sürekli gece çalışması yaptırılamaz

SORU: Metal sektöründe üç vardiya düzeniyle çalışmakta olan bir özel şirkette çalışıyorum. İstemediğim halde üstelik bana da önceden haber vermeden 3 hafta üst üste gece 24.00 sabah 08.00 vardiyasında yazılıyorum. Bu durum yasal mıdır? Bununla ilgili haklarım açısından ne yapabilirim? Teşekkür ederim. 

CEVAP: İş Kanunu’nda gece, kanunun 69. maddesinde tanımlanmıştır. Bu tanıma göre, gece “En geç saat 20.00’de başlayarak en erken saat 06.00’ya kadar geçen ve her halde en fazla on bir saat süren dönem” olarak belirlenmiştir. 

Gece çalışması, faaliyetin günün 24 saatinde kesintisiz sürdürülmek zorunda kalındığı; faaliyetin en azından günün gündüz bölümünü aşıp gece de devam ettiği ve bu bakımdan da günlük çalışmanın vardiya adı altında ayrı işçi grupları oluşturulması ve bir kısmı gündüz bir kısmı gece döneminde çalıştırılmak suretiyle yapıldığı işyerlerinde söz konusudur. Bu bağlamda günün 24 saati kesintisiz faaliyetin gerekmediği diğer işyerleri ve işlerde zorunluluk yoksa genel kural olarak gece çalışması yapılmaz. Yine İş Kanunu’nun 69. maddesinde, “Gece işletmelerinde ekonomik zorunluluk bulunmayan işyerlerinde işçilerin gece çalışmasını yasak etmek üzere yönetmelikler çıkarılabilir” hükmüne yer verilmektedir.

Eğer, işyeriniz gece çalışmayı gerektirecek nitelikte bir işyeri değilse, bu durumda buna kanunun 69. maddesi gereğince itiraz edebilirsiniz.

İşçilerin gece çalışma süreleri, yine İş Kanunu’nun 69. maddesinin amir hükmine göre, 7.5 saati geçemez. Ancak, 2015 yılında yapılan bir torba yasa değişikliği ile kanunun bu maddesine, “Ancak, turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen işlerde işçinin yazılı onayının alınması şartıyla yedi buçuk saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabilir” hükmü getirilmiştir. Dolayısıyla gece çalışması, artık 7.5 saati yukarıda sayılan iş kollarında olmak ve işçinin yazılı onayının bulunması durumunda aşılabilecektir. 

Periyodik olarak düzenlenen gece ve gündüz çalışmaları, vardiya sistemi gereğince dönüşümlü olarak yapılmaktadır. Vardiya ile değişen çalışma saatleri arasında 11 saatlik kesintisiz bir ara dinlenme olmadan çalışma yaptırılamaz. Bu değişimler sırasında çalışanların sosyal hayatını engellememek ve oluşturacağı psikolojik etkilerin en aza indirilmesi amacıyla, aynı nitelikteki vardiyaların üst üste gelmemesi öngörülmüştür. Zorunluluk olmadıkça işçilerin postaları değiştirilemez. 

Nitelikleri dolayısıyla sürekli çalıştıkları için durmaksızın birbiri ardına postalar halinde işçi çalıştırılarak işletilen veya nöbetleşe işçi postaları ile yapılan işlerde, işveren veya işveren vekilleri, posta sayısı ile her postanın işe başlama ve bitirme saatlerini, postalar halinde çalıştırdıkları işçilerin ad ve soyadlarını, ara dinlenmelerini, hafta tatillerini ve bunlara ilişkin değişiklikleri düzenleyerek işyerinde işçilerin kolayca görüp okuyabilecekleri şekilde ilan etmekle yükümlüdür. İşveren ilan ettikleri, her postada çalışan işçilerin ad ve soyadlarını kapsayan listeleri ve bu işçiler için işe başlamadan önce alınan periyodik sağlık raporlarının bir nüshasını ilgili bölge müdürlüğüne vermekle yükümlüdür.

İş Kanunu’nun 73. maddesinde, “Gece dönemine denk düşen 20.00-06.00 saatleri arasındaki işçi postalarında, 18 yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçilerin çalıştırılmaları yasaktır. 18 yaşını doldurmuş kadın işçilerin gece çalışması ise, sağlık raporu ve ilgili yönetmelikteki şartlara bağlıdır. Eğer, işyerinizde, bu düzenlemeye aykırı olarak gece çalıştırılan kişiler varsa onların da gece çalıştırılmaları kanuna aykırıdır. 

Postalar Halinde İşçi Çalıştırılarak Yürütülen İşlerde Çalışmalara İlişkin Özel Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik’in işçi postalarında değişme süresi başlıklı 8. maddesinin düzenlemesi, “Gece ve gündüz işletilen ve nöbetleşe işçi postaları çalıştırılarak yürütülen işlerde postalar; en fazla bir iş haftası gece çalıştırılan işçilerin, ondan sonra gelen ikinci iş haftasında gündüz çalıştırılmaları suretiyle ve postalar birbirlerinin yerini alacak şekilde düzenlenir.

Zorunluluk olmadıkça işçilerin postaları değiştirilemez. Ancak 4857 sayılı İş Kanununun 69. maddesi uyarınca, gece çalışması nedeniyle sağlığının bozulduğunu raporla belgeleyen işçiye işveren, olanakların elverdiği ölçüde gündüz postasında durumuna uygun bir iş verir.

Gece çalışması nedeni ile sağlığının bozulduğunu raporla belgeleyen işçiye işveren, olanakların elverdiği ölçüde gündüz postasında durumuna uygun bir iş verir. Aksi halde işçi, bu gerekçe ile iş sözleşmesini feshetmesi durumunda kıdem tazminatına hak kazanacaktır.

Dolayısıyla sizi üç hafta üst üste gece vardiyasında çalıştıran işveren/yetkilisine bu yönetmeliğin ilgili düzenlemesini hatırlatıp, sağlığınız açısından bunu uygun olmadığını belgelemeniz durumunda iş sözleşmenizi haklı nedenle feshedebilirsiniz.