Kuyruklarıyla gören kör iribaşlar

Çocukluğumuzda nerede bir göl ya da dere görsek, kenarındaki ufak su birikintilerinde kurbağa yavrularını görmeye, gözlemeye çalışırdık. İribaş adı verilen kurbağa yavruları elips şekilli kocaman kafaları ve uzun kuyrukları ile bizleri büyülerdi. Aradan on yıllar geçti ve çocukluğumda gözlemlediğim iribaşların laboratuvar deneylerinde kullanımına dair bir haber önüme düşüverdi1.

Regenerative Medicine dergisinin 30 Mart 2017 tarihli sayısında yer alan araştırmada kör iribaşların, kuyruklarına göz nakledilmesi ve nakil sonrasında küçük bir nörotransmitter ilaçla tedavi edilmeleri sonrasında görsel bilgiyi - işleyebildikleri gösterildi2. Araştırmacılar uzunca bir süredir, nakledilen organların/yapıların sinirlerinin  alıcıya nasıl entegre olduğunu anlamaya çalışmakta. Sinirlerin oluşmaması ya da sinirlerin alıcı hücreleri ile entegre olmaması rejeneratif tıbbın çözmeye çalıştığı problemlerin başında geliyor. Duyu organlarının nakillerinde, işitsel, görsel ve dokunsal verilerin iletimi için sinir oluşumu önemlidir.

Tufts Üniversitesi’nden araştırmacılar, sinir oluşumunu artırmak üzere yeni yöntemler keşfederken, kör iribaşların kuyruklarına göz nakli yaptılar ve canlıları Zolmitripan isimli bir ilaca maruz bıraktılar. Bu nörotransmittere maruz bırakılan iribaşlarda, alıcının bağışıklık sistemi değişmeksizin sinir oluşumu gözlendi. Bunlara ek olarak kör iribaşların renkleri ayırıp ayıramama eğilimleri belirlendi.  Buna göre kör iribaşların yüze 3’ü, göz nakli olan iribaşların yüzde 11’i, hem göz nakli yapılıp hem de ilaçla tedavi edilenlerin ise yüzde 29’u testi geçmeyi başardı. Dahası, normal gören iribaşların yüzde 76’sı testi başarılı olarak tamamladı. Bunlara ek olarak, araştırmacılar bu iribaşlarda gerçek görüntü oluşturan görüş olup olmadığını da test ettiler. Bunun için, iribaşların saat yönünde ve saat yönünün tersine doğru dönen optik şekilleri tanıma kabiliyetleri belirlendi. Yine ilaca maruz kalan göz nakli yapılan iribaşlar yüzde 57’lik bir oranla başarılı oldular. Nakil sonrasında, nakil bölgesinde sinir oluşumunu sağladığı gösterilen bu ilaç kuyruğa nakledilen gözün görme görevini yerine getirmesini sağladı. Rejenaratif tıp açısından hem sinir oluşumunu tetikleyen mekanizmaların daha iyi anlaşılabilmesi, hem de nakledilen organların nörotransmitter kullanımı yoluyla işlevlerini başarılı bir şekilde yerine getirebilmeleri için bu çalışma önem taşıyor.

1- Tufts University. “Blind tadpoles learn visually with eyes grafted onto tail, neurotransmitter drug treatment: Strategy could provide road map for promoting innervation in regenerative medicine.” ScienceDaily. ScienceDaily, 30 March 2017. <www.sciencedaily.com/releases/2017/03/170330092841.htm>.

2- Blackiston et al. Serotonergic stimulation induces nerve growth and promotes visual learning via posterior eye grafts in a vertebrate model of induced sensory plasticity. npj Regenerative Medicine, 2017; 2 (1) DOI: 10.1038/s41536-017-0012-5