Rusya'dan Sovyetlere fotoğraf

“ Fotoğrafçılar ekipman konusunda alıngan olduklarından, 
boyunlarına ve omuzlarına makineler takarak caka satarlar. 
Ama çantalarının ağırlığı yüzünden,
Yengeç gibi yürümek zorunda kalırlar. 
Ama; Fotoğrafçılık bundan ibaret değil!..”
DON MC CULLİN

Rusya’nın gerek fotoğrafçılar açısından bakir bir alan olması, gerekse Çar ve aristokratların ilgi alakası özellikle 1860’larda portre alanında başlamıştır diyebiliriz. İlk Saray fotoğrafçıları  Mikhail Nastyukov (1840-1883), Vasiliy(William) Carrick (1827 – 1878), Çar II. Aleksander ve Çar III. Aleksander’ın kadrolu fotoğrafçıları olarak çalışmışlar, çarlık hanedanlarına fotoğrafı öğretmiş, Çar ve sülalelerinin gezi, ziyaret gibi etkinliklerini belgelemişlerdir.  

Bir parantez açalım; Fotoğraf Rusya’da gelişmeye başlarken savaşlar sürüyordu. Fotoğrafın icadından sonra ilk büyük savaşlardan biri olan Kırım Savaşı yayımlanabilen ilk fotoğraflı savaş olarak tarihe geçmiştir. (1855’de Kırım savaşında Rusya’ya karşı Osmanlı ve İngiltere savaşı sürerken İngilizler Fotoğrafçı Roger Fentom aracılığı ile ilk savaş fotoğrafçılığında ‘iliştirilmiş de olsa’ öne geçmişlerdi.) 

Sonrasında stüdyolarından sokağa, dışarıya çıkan fotoğrafçılar objektiflerini  panoramik ve etnografik  ve günlük yaşama çevirdiler. Rusya’nın değişik bölgelerinde çok sayıda fotoğraf stüdyoları açıldı ve yeni fotoğrafçılar yetişti. 1860–1900 yıllarında fotoğrafın her alanından başarılı fotoğrafçılar batı ile boy ölçüşür hale geldi.  Bu döneme damga vuran fotoğrafçılar; Fransız Fotoğrafçı Johann Paul Raul, İskoç asıllı Fotoğrafçı  Vasiliy (William) Carrick, Mikhail Nastyukov, Andrei Osipovich Karelin, Ivan Fedorovich Barschevsky, Dmitri Ivanovich Yermakov, Nikolay Sergeevich Krotkov, Peter Braborkov, Maksim Petrovich Dmitriev, Benjamin Metenkov,  Ivan Lvovich Lvov, Sergey Lewickiy,  Semen Felzer,  Yevgeny Vishnyakov,   ... Ama ne yazık ki devrim sürecini anlamayan bazı bilim insanları, sanatçılar ve içlerinde olan fotoğrafçılar batıya kaçmışlardır. Bunlardan aristokrat bir aileden gelen Rusya’nın ilk renkli fotoğraflarını çeken ve 1918 de Fransa’ya kaçan renkli fotoğrafın öncülerinden Sergey Prokudin Gorski’ yi de anmak gerekiyor. 

Bu fotoğrafçıların her biri alanlarında dünyaya örnek çalışmalar bırakmışlardır. Özellikle Volga Nehri ve çevresi fotoğraf platosu olmuştur. Portre, panoramik fotoğraf ve günlük yaşam artık 20. yüzyıla kalıcılığı ile damga vurmuştur. 

Rusya’daki fotoğraf alanındaki gelişmeler batı ile yarışırken, dünyadaki gelişmeler Rusya’nın yeni bir evrime girmesini sağladı. Özellikle 1905 yılları sonralarında belgesel ve foto jurnalizm alanında kendini göstermiştir. 

1917 Sosyalist Sovyet Devrimi hem fotoğraf teknolojisine yaptığı yatırımla, hem de halkın eğitiminde fotoğrafın önemine destek olarak fotoğrafçılara olanak ve değer vermiştir. Fotoğraf kültürü; teknik, bilim ve sanat alanlarında yatırımla halkla bütünleştirilmiş, eğitim ve öğretimde önemli işlevler yüklenmiştir. Halkın fotoğrafa ve fotoğrafın halka ulaşmasını sağlayan 1917 Sosyalist Devrim dünyaya fotoğrafın işlevinin ne olacağınıda göstermiştir. Bu anlamda devrim öncesi fotoğrafçıların bıraktıkları miras devrim sonrasında da korunmuş neredeyse Sovyetlerin her yerinde fotoğraf müze ve galerileri açılmıştır. Bugün devrim öncesi ve sonrası fotoğrafa emek ve değer veren fotoğrafçıların adları yaşatılmaktadır. 

Devrime sahip çıkan fotoğrafçılar ve fotoğrafçılara sahip çıkan bir devrim gerçekleşince tarihin önemli sayfaları ‘teknik ve sanat’ alanlarında Sovyetler Birliğinin imzasını geleceğe bir miras  olarak kaydetmiştir. (Haftaya devam edecek...)