Maymun nasıl maymun oldu?

Maymunlar Cehennemi, 50 yıl önce evrimle ilgili soru sormuş bir film. Mesela, maymunların evrimi birden hızlansa, insanların evriminde de bir geriye sıçrama oluverse, gezegene ne olurdu. İnsanların köle, konuşan maymunların efendi oldukları bir kıyamet senaryosu çarpıcıydı, lafı insanın doğaya müdahalesinin yıkıcı sonuçlarına getirmek de öyle. Genetiğe müdahale, doğayı biçimlendirme, gezegenin dengesini altüst etme o gün de bugün de popüler. Dr. Frankenstein’in 200 yıl önce ettiği “Seni yapan ellere lanet olsun!” lafı kapitalizmin ömrü boyunca güncelliği korur zaten. 1968’deki Maymunlar Cehennemi’nden beri serinin, evrimin işleyişi üzerine kafa yormak gibi bize yabancı bir yanı da var. 

Malum, biz daha çok “Nasıl başladı, sen ona cevap ver”in peşindeyiz. (Evrim bahsinde de “Var mıydı, yok muydu”, “Biz maymundan geldiysek maymun neden bize gelmiyor” gibi tartışmalar yaptığımız için, en baştan başka dönecek yer kalmadı.) Süper kahraman filmlerinden bilim kurguya son zamanlarda çekilen çok film, her şeyin başladığı noktayla ilgili. Son Maymunlar Cehennemi üçlemesi (Maymunlar Cehennemi: Başlangıç / 2011, Maymunlar Cehennemi Şafak Vakti / 2014, Maymunlar Cehennemi: Savaş/2017) gezegenin egemen türünün nasıl değiştiğini konu alıyor. Hikaye maymunların gözünden anlatılmaya başlandı, her filmde giderek maymun karakterler önem kazanarak insanlar önemsiz kaldı, son filmde artık insanla ilgilenmeyi bıraktık sayılır. 

Oysa ilk film, maymunların egemen olduğu gezegene düşen astronotun korkusu etrafında gelişiyor, maymunların en güçlü olduğu anda kamera insanı izliyordu. Maymunlar Cehennemi: Savaş, ormanda ilerleyen bir Amerikan askeri birliğiyle başlıyor. Başlıklarına yazdıkları türcü sloganlardan, düşmana “Kong” deyişlerine, yeşil dallar arasında çatışma baştan aşağı Vietnam filmlerinden çıkma gibi (Rambo Vietnam’ı da değil, Kıyamet Vietnam’ı mesela). 

Askerlerin baskınında maymunlar epey kayıp verir, ama düşmanı püskürtür ve yakalarlar. Liderleri Caesar, ormanda direnen maymunlar adına, sağ bıraktığı askerleri göndererek komutanları Albay’a barış mesajı gönderir. Ancak maymunları ormanda rahat bırakmayan, yine insanlar olur. Albay Caesar’ın ailesini öldürür, böylece maymunların direnişiyle Caesar’ın kişisel intikamı iç içe geçer. Acımasız Albay ve maymunlardan çok korkan askerleri ile, intikamcı Caesar ve evlerini korumaya kararlı maymunlar karşılıklı birbirlerinin üssünü basar. Ama asıl savaş, kontrolden çıkan Albay’la onu durdurmaya gelen insanların ordusu arasında olacaktır. Yani maymunların gezegendeki müstakbel egemenliği, insanların (savaş ve hastalıkla) birbirini yok etmesiyle mümkün olacak, olsa gerek.

Bu filmde en belirgin haliyle ortaya çıkan, serinin en ilginç yanı, savaşı, türler arası rekabeti, “bizden” olmayan maymunun gözüyle anlatması. İlk filmde maymunlar üzerinde ilaç deneyen insanlar, yine felaketi başlatandı ama ikinci filmde savaş çıkaran da, durduran da maymunlar olmuştu. İrade sahibi aktörler olarak o kadar maymunlarla ilgililer ki, insan karakterler zaten derinleşmiyor, filmlerde tekrar bile karşımıza çıkmıyor. Bu ilginç, üstünde durmaya, düşünmeye değer. Albay mesela, sonlarda lüzumsuz kişisel hikayesini öğrensek de, tanıdığımız biri falan değil, zaten birçoğundan daha fazla canavara benziyor. Ama konu ezilen, direnen, toprağını korumaya çalışan türün (Önlenemez, denebilir mi?) yükselişi olmaktan nedense uzaklaşıveriyor. En kişisel olmayan hikaye, bir bakıyorsunuz meğer sadece kişisel miymiş? Caesar’ın ailesinin intikamı, Albay’la karşılaşmaları her şeyin odağına geçiyor. Amaç “insanlık” olsun mu, yoksa felaketin sorumlusu insan türünü aklamak mı şimdi? Herhalde en çok adet yerini bulsun, şablona uysun, piyasa doysun diyedir.

Her film insanlar hakkındadır, farklı türlerden söz eden filmlerin çoğu gibi Maymunlar Cehennemi serisi de milliyetler üstüne türlerden daha çok şey söyler. Yani farklı olanla ilişki, bir arada yaşama, başkasının toprağını elinden almaya çalışma ve evi için direnme gibi. Bu film de bunları tartışmaya imkan veriyor, savaşı kim başlattı, ihanetle nasıl başa çıkılır, “birlikte güçlü” olmak, “Maymun maymunu öldürmez” ne demek... Ama dikkat edene böyle, yoksa iki komutanın davası hiç bunları akla getirmeden izlenebilecek kadar önde.