Orhan Kemal ve sinema

“Çukurova’da bahar harikadır. Gök masmavi, kırmızı topraklar yemyeşildir. Çukurova’nın toprağına dört kilo çiğit at 80 kilo pamuk versin. Çukurova insanına peygamberler, kitaplar dolusu sabır, tevekkül ve kanaat getirmiştir. Allah hakkı! Ölseler bile ne! Öte dünya vardır. Kuş gibi uçup gideceklerdir cenneti âlâya. Cenneti âlâda yağdan, baldan dağlar; sütten ırmaklar…”

Bu cümlelerle başlar Çukurova gerçeğinin anlatıldığı Bereketli Topraklar Üzerinde filmi. Seyhan ve Ceyhan’ın kucakladığı Adana, hayatın her alanında olduğu gibi sanat alanına da, sinemaya da cömert davranmış, bereketini esirgememiştir.

Dadaloğlu’nun, Karacaoğlan’ın, Kul Halil’in ve edebiyatçısıyla, müzisyeniyle daha nice sanatçının yetiştiği topraklarda, sinemanın kaderini değiştirecek, ona güzellikler katacak güçlü sanatçılar da yetişmiştir.

Yeşilçam’a emek vermiş birçok sinemacı gibi, Adanalı sanatçıların da katkısıyla sinema hem daha geniş kitlelerce sevilmiş,  hem dünya çapında tanınır hale gelmiştir.

Bereketli toprakların sinemaya gönül vermiş öncüleri arasındadır Orhan Kemal.

Edebiyat dünyamızın da önemli isimleri olan Orhan Kemal ve Yaşar Kemal yazdığı senaryolarla ve yazdıkları öykülerden, romanlardan uyarlanan filmlerle sinemaya önemli katkıda bulunmuş sanatçılardandır.

Yedinci sanat sinema, kendi dilini oluştururken bütün sanatlardan yararlanır. En çok da edebiyattan yararlanmıştır. Türkiye sinemasında da edebiyat uyarlaması filmlerin sayısı oldukça fazladır, fakat edebiyatçıların sinemayla ilişkisi aynı oranda güçlü değildir. Bunun nedeni edebiyatçıların, sanatçıların, aydınların Yeşilçam sinemasına mesafeli durmaları, küçümsemeleriydi. Oyuncu, yönetmen ve teknik kadrolar açısından oldukça şanslı olan Yeşilçam’ın en önemli sorunu, eksikliği senaryoydu denebilir.

Bülent Oran, Safa Önal, Erdoğan Tünaş gibi rekortmen senaristin, az sayıdaki farklı ismin sipariş üzerine yazdıkları senaryolar bir süre sonra birbirinin tekrarı seri üretimlere dönüşmüştür. Sinemaya destek olan, senaryolar yazan edebiyatçılarımız da vardı. Bir elin parmakları sayısındaki bu edebiyatçılar arasında Vedat Türkali, Orhan Kemal, Kemal Tahir ve Yaşar Kemal’in ayrı/önemli bir yeri vardır.

Orhan Kemal’in sinemaya aktarılmış eserleri arasında Üç Tekerlekli Bisiklet, 72. Koğuş, Murtaza, Avare Mustafa, Devlet Kuşu, Kaçak, Bereketli Topraklar Üzerinde, Tersine Dünya’yı sayabiliriz.

Yazar bazı filmlerin senaryolarının yanı sıra Üç Arkadaş adlı filmin bazı diyaloglarını da yazmış, Senaryo Tekniği adında bir de inceleme kitabı yayınlamıştır. Bazı eserleri de televizyon filmi ya da dizi olarak çekilen Orhan Kemal’in, ekmek parası kazanabilmek için Yeşilçam’a imzasız ya da başka isimlerle çok sayıda senaryo yazdığı söylenir. Halit Refiğ’in Gurbet Kuşları filminin diyaloglarını da Orhan Kemal yazmıştır.

Orhan Kemal, İstanbul’a geldikten hemen sonra 1950’li yıllarda senaryo yazmaya başlamıştır. Anılarında senaryo yazmaya başladığı dönemi, şöyle anlatmıştır. “Bir gün arkadaş (Macit Doğudan) bana ‘Neden senaryo yazmıyorsun?’ dedi. Senaryonun çevrilecek filmlerin hikâyesi olduğunu biliyordum. Ama o güne kadar ne uğraşmıştım, ne de senaryonun nasıl yazıldığı üzerinde bir fikrim vardı. Yazılmış bir senaryo bile görmemiştim”

Orhan Kemal, bütün anlatılanları dinledikten sonra somut bir örnekle senaryonun nasıl bir şey olduğunu pekiştirmek istemiş, “Yanında senaryo için hazırladığın film hikayeleri var mı” diye sormuştur. Bunun üzerine arkadaşı, Orhan Kemal’e okuması için birkaç örnek senaryo vermiştir. Böylece Orhan Kemal’in senaryo yazarlığı başlamıştır.

Orhan Kemal, 1950’lerden başlayarak yazmış olduğu senaryolardan kazandığı birikimi bir kitaba aktarmak istemiş ve 1963 yılında ‘Senaryo Tekniği ve Senaryoculuğumuzla İlgili Notlar” kitabını yazmıştır.

ORHAN KEMAL’İN YAZDIĞI SENARYOLAR

Orhan Kemal’in yazdığı ya da yazımına katkıda bulunduğu senaryoları, eserlerinden uyarlanan filmleri belirlemek zor. Çünkü Orhan Kemal, ekmek parası kazanabilmek için onlarca imzasız senaryo yazmıştır. Bilinen filmlerin başlıcalarını sıralamaya çalışalım:

1- Altı Ölü Var / İpsala Cinayeti (1953) Yönetmen: Lütfi Ö. Akad / Senaryo: Ferdi Öner , Orhan Hançerlioğlu , Orhan Kemal , Lütfi Ö. Akad

2- Sevdaya Koşanlar (1959) Yönetmen: İhsan Tomaç / Senaryo: Orhan Kemal

3- Acı Zeytin (1961) Yönetmen: Nişan Hançer / Senaryo: Orhan Kemal

4- Aşka Kinim Var (1962) Yönetmen: Semih Evin / Senaryo: Orhan Kemal, Temel Karamahmut

5- Mağrur Kadın (1962) Yönetmen: Burhan Bolan / Senaryo: Burhan Bolan, Orhan Kemal

6- Gurbet Kuşları (1964) Yönetmen: Halit Refiğ / Senaryo: Orhan Kemal, Halit Refiğ

7- Bu Şehrin Belalısı (1966) Yönetmen: Ertem Göreç / Senaryo: Bülent Oran, Orhan Kemal

8- Yaprak Dökümü (1967) Yönetmen: Memduh Ün / Senaryo: Orhan Kemal, Halit Refiğ, Memduh Ün

Orhan Kemal’in eserlerinden sinemaya uyarlanmış filmlerin bazıları: Meyhanecinin Kızı / Mapushane Çeşmesi (1958), Suçlu (1960), Avare Mustafa (1961), Üç Tekerlekli Bisiklet (1962), Murtaza (1965), Bu Şehrin Belalısı (1966), El Kızı (1966) Vukuat Var (1972), Sokaklardan Bir Kız (1974) Bereketli Topraklar Üzerinde (1979), Devlet Kuşu (1980), Kaçak (1982), Bekçi (1986), 72. Koğuş (1987), Eskici vi Oğulları (1990), Tersine Dünya (1993),