Uyuyan Medusa

Deniz anaları denizde, okyanuslarda hem sürüklenen hem de bir miktar yüzebilen bir çeşit zooplanktondur. İstanbul Boğazı’nda deniz kirliliğinin artışıyla sıklıkla karşılaştığımız deniz anaları, denizlerde kaslar kullanılarak yapılan yüzme hareketinin evrildiği ilk canlılardır. 
Sayılarının artış sebebi kirlilikle birlikte onların denizlerde beslenebilecekleri besin kaynaklarının artmasıdır aslında. Kaslarını suyu pompalayarak suda ilerlemek için kullanır. Bu hareket, kalbin kanı pompalamasına benzer bir harekettir1. 

Organizasyonel olarak daha ilkel organları ve sinir sistemleri olsa da vücutları jelatinimsi ve saydamdır. 500 milyon yıldan fazla bir zamandır yaşadıkları biliniyor. Deniz anası şemsiyeye benzer ve bu şemsiyeye benzer yapının alt kısmının kenarlarından ve ortasından dokunaçlar sarkar. Dokunaçların bu şekli, deniz anasının antik Yunan mitolojisinde anlatılan Medusa’ya benzetilmesine ve Medusa olarak anılmasına neden olmuştur.

Medusa, Gaia ve Okeanus’un çocukları Forkis ile Keto’nun kızıdır. Mitolojide, yılan şeklinde saçları ve bakıldığında insanı taşa çeviren gözleri olduğu rivayet edilir. İstanbul’da Yerebatan Sarnıcı’nda iki sütunun altında kaide olarak kullanılan iki Medusa başı bulunmaktadır2. Antik dönemlerde büyük ve özel yapıları korumak için bu tür Gorgona resim ve heykellerinin kullanıldığı düşünülmektedir. Medusa’nın yılan şeklindeki saçlarını andıran deniz anası türlerinden birisi de Cassiopea’dır. 

Caltech’ten araştırmacılar geçtiğimiz hafta yayımladıkları araştırmaları ile bu basit görünen canlının uyku davranışı olduğunu ortaya çıkardılar3.  Bir canlının uyku davranışı gösterdiğinin kabul edilmesi için üç kriter bulunuyor. Birincisi canlının azalmış bir aktivite dönemi geçirmesi, ikincisi bu dönemde çevreden gelen uyaranlara daha düşük tepkiler vermesi, sonuncusu ise uykusuz bırakıldıklarında uyku eğilimi göstermeleri4. 

Araştırmacılar bir düzenek kurarak deniz analarının bu üç kriteri sağlayıp sağlamadıklarını kamera ile gözlemledi. Örneğin birinci kriter için deniz analarının gün boyunca ortalama hareket sayıları (Kas pompasının açılıp kapanma sayıları) hesaplandı. Gece bu hareketin dakikada 39 adet, gündüz ise 58 adet olduğu görüldü. Beyin, omurga vb. organları olmadan yaşamını denizlerde aşağı yukarı hareket ederek geçiren bu türün uykuya benzer davranışı, uykunun antik bir davranış olduğunu ve milyonlarca yıl önce evrimleştiğini gösteriyor.

1- California Institute of Technology. “Medusa reimagined: Reverse engineering a jellyfish with ability to swim.” ScienceDaily. ScienceDaily, 22 July 2012. www.sciencedaily.com/releases/2012/07/120722135156.htm
2- http://yerebatan.com/yerebatan-sarnici/hakkinda.aspx
3- Nath et al.The Jellyfish Cassiopea Exhibits a Sleep-like State. Current Biology, 2017 DOI: 10.1016/j.cub.2017.08.014
4- California Institute of Technology. “Jellyfish, with no brains, still seem to sleep: Jellyfish and humans may seem wildly different, but both still need to sleep.” ScienceDaily. ScienceDaily, 21 September 2017. www.sciencedaily.com/releases/2017/09/170921141252.htm