Romain Rolland'ı anımsamak

Bir büyük yazın ustası, unutulmaz bir barış ve hak savunucusundan söz açmak istiyorum bu yazımda: Romain Rolland’dan. Irkçı eylem ve söylemlerin hız aldığı, bilimin yerine dinsel öğretilerin ağırlık kazandığı günümüz dünyasında bu büyük yazarı anımsamanın zamanıdır diye düşündüğümden. Romain Rolland 1866-1944 yılları arasında yaşamış Fransa’nın önde gelen yazarlarından biriydi. İnsanlığa ışık tutan çok sayıda yapıt üretti. Romain Rolland’a uluslararası alanda asıl ün getiren eylemi Birinci Dünya Savaşı’nda savaşa karşı giriştiği barış eylemleridir. O dönemde özellikle de Fransa’da büyük tekellerin ve çıkar gruplarının kışkırttığı savaş, halkları da büyük ölçüde etkilemişti. Hemen bütün Avrupa’da savaş lehine çılgınca gösteriler yapılıyor ve kimi yazarlar, gazeteciler de savaşı destekliyorlardı. Almanya’da, Fransa’da kimi sosyalist partiler bile emperyalist hükümetlerinin yanında yer almış ulusalcılık adına savaşı desteklemeye koşmuşlardı. Fransa’da bu tutuma karşı çıkan Sosyalist Lider Jean Jaures bir suikasta kurban gitmişti. Almanya’da Rosa Luksemburg ve Karl Liebknecht direniyorlar ancak savaş yanlılarının saldırıları karşında kendilerini güçlükle koruyorlardı. Bu kanlı oyunu bozmaya yönelik bir güçlü ses; tam da o sıralarda, 1914 yılının Eylül ayında, Cenevre’den yükseldi. “Boğuşmanın Üstünden” başlığı ile yayımladığı yazılarıyla Romain Rolland, dövüşen, birbirinin kanını akıtan tüm ülkelerin aydınlarına, gençlerine sesleniyor, bu kanlı oyuna alet olmamalarını istiyordu. Savaşı yurtseverlik adına sürdürenlerin asıl amaçlarını vurguluyor, maskelerini düşürüyordu. Rolland yazılarını 1915 ağustosuna dek yılmadan sürdürdü. Fransız hükümeti onu Almanlara hizmet eden bir hain olmakla suçladı. Ne var ki bir süre sonra gerçek açığa çıktı. Savaşın getirdiği ölüm ve yıkım karşısında Rolland’ın haklılığı anlaşıldı. Yazılarından bir yıl sonra Romain Rolland Nobel Barış Ödülü ile onurlandırıldı. Adı barışın, direnişin ve umudun simgesi oldu.

Romain Rolland yazar olarak ününü insanlık, iyilik ve güzellik ülkülerini yücelttiği destansı yapıtı “Jean Christophe”la duyurdu. Eser Fransa dışında da birçok dile çevrildi. Adnan Cemgil’in yetkin çalışması ve akıcı üslubuyla dilimize de kazandırıldı.

Romain Rolland’ın gençlik yıllarında iki sanatçıya büyük bir tutkuyla bağlandığı biliniyor: Beethoven ve Shakespeare. Büyük Rus Yazarı Tolstoy’un bu iki dehayı küçümseyen bir makalesi genç Rolland’ı öfkelendirir ve Tolstoy’a eleştirilerini içeren bir mektup gönderir. Bir süre sonra Tolstoy’dan gelen yanıt Romain Rolland’ın yeni bir dost ve sanata bakışında yeni ufuklar edinmesine yol açar.

Jean Christophe’da yazar, müziğine ve ödünsüz tavırlarına hayranlık duyduğu Beethoven’ın yaşamından kesitler verir büyük ölçüde. Tolstoy’la yazışmaları sonucu doğan “Tolstoy’un Yaşamı” çalışması ise Tolstoy için yapılan en nesnel çalışmalardan biri olarak yazın dünyasında değer kazanır. Rolland’ın güzel sanatlar alanında eleştiri yazıları ve tiyatro eserleri yayımlandı. Hayranı olduğu müzik dehası Beethoven için bir de biyografi kitabı yazdı. Bu arada barış adına mücadeleyi hiç bırakmadı. 1932’de Amsterdam’da toplanan Barış Kongresinin başkanlığını yaptı. 1933 yılında Hitler’in kendisine vermek istediği Goethe madalyasını reddetti. 26 yıl sonra döndüğü ülkesi Fransa’da faşizme ve savaşa karşı eylemli tavırlarını hep sürdürdü.

Yaşamının 10 yılını vererek yarattığı Jean Christophe’un bir yerinde roman kahramanının ağzından Rolland okurlarıyla bir anlamda kendi düşüncesini de paylaşır. Şöyle der:

... Sevinç, çılgınca sevinç, olan ve olacak her şeyi aydınlatan güneş, Tanrısal yaratma sevinci. Yalnız yaratışta sevinç var, Var olan yalnız yaratanlardır. Ötekilerin hepsi, yeryüzünde sürüklenen, hayata yabancı gölgelerdir. Hayatta sevinç adına ne varsa yaratma sevincidir. Aşk, deha, eylem... Biricik ocaktan fışkıran kuvvet alevi. Büyük ocağın etrafında yer bulamayanlar... Yükselme hırsı içinde çırpınanlar, benciller, kısır ayaklar bile onun soluk yansımalarında ısınmak isterler. “

Romain Rolland adı, gezegenimizde bugün de süren acımasız savaşlara, yoksulluğa, insanın insana ettiği zulümlere karşı, insanlığa güç veren bir ışık olarak duruyor. Ne mutlu bu ışıktan yararlanabilenlere, daha güzel, daha adil, daha eşit bir dünya için uğraş verenlere. 
Yazıyı bir başka Fransız Yazın Ustası Jacques Prevert’in şiiriyle noktalayalım. Daha önce de okurlarla paylaştığım bu şiiri bu kez Can Yücel’in çevirisinden sizlere sunuyorum: 

“Harp”
Yıkıyorsunuz
bire kaz kafalılar
paslı baltanızla hep genç ağaçları
deviriyorsunuz da 
Kocamış ağaçları 
pörsümüş kökleri çürümüş dişleriyle
tutup esirgiyorsunuz yahu
Bir de üstlerine birer yafta asıp
Yok Hayır ve Şer ağacıymış
yok Hürriyet ağacı
yok Zafer ağacıymış diye 
yutturuyorsunuz yahu
Ormanın kelinde leş gibi çürük odun kokarken
alıp başını gitmişken kuşlar
siz kazık kakıp orda marş söylüyorsunuz
siz kazık yutup orda 
bire kaz kafalılar
marş söyleyip kaz adımı atıyorsunuz.