12 Eylül'e karşı bir direniş odağı: CEMMAY Dağıtım

12 Eylül rejimine karşı önemli direniş odaklarından biri, CEMMAY Dağıtımdır. 1981 Ocağında en büyük hissedarının Ankara’da tutuklanmasından sonra, Belge Yayınları sahibi Ayşe Nur Zarakolu’nun her türlü yasal sorumluluğu omuzuna alarak, en karanlık dönemde sol kültürün yaşamasına olanak sağladığı gibi, Ankara şubesi konumunda bulunan Adaş dağıtımın da bir yıl sonra yeniden açılmasını sağladı.

12 Eylül darbesinden kapanmayan ve kendi kendini kapatmayan ve yayına devam eden tek sol yayınevi olan Belge Yayınları böylece, baskın sonrası alacaklı olan yayınevleri tarafından yağmalanan CEMMAY dağıtımı ayağa kaldırıp, en ağır koşullar altında sol kültürün devamına olanak sağladı.

Bunun hikayesi bilinir de, CEMMAY’ın ne olduğu pek bilinmez. Aslında bu dağıtımın tarihi de, bir anlamda sol kültürün kitleselleşmesinin tarihidir.

CEMMAY dağıtımın yasal şirket adı, Kitapçılık Limitet Şirketidir. 1960’lı yıllarda solun kitleselleşmesinde önemli işlevi olan Akşam gazetesinin bir yan kuruluşu olan Akşam Kitap Kulübünün  şirket adıdır bu. 

Akşam Kitap Kulübü, Akşam gazetesinin Doğan Özgüden’den önceki Yayın Yönetmeni Oğuz Akkan tarafından kurulmuştur. 

Başarılı bir gazeteci olan Oğuz Akkan, aynı zamanda benim bildiğim ilk kitap kulübü olan Akşam Kitap Kulübünü kurduğunda, bundaki amaç, Akşam gazetesi okurlarına, siyasal, kültürel, sanatsal alanda ve yaşama ilişkin her konuda temel bilgiler sunan kitapları, ucuz bir fiyatla sunmaktır. Kitaplar Akşam okurlarına yüzde 50 indirimli bir fiyatla sunulmaktadır. 

Bu dizinin Fransa’daki (PUF) yayınlarının “?​” (Ne Biliyorum?) dizisinden ilham aldığı söylenebilir.  Bazı örnekler verecek olursak:  Doğan Özgüden, Faşizm, 1966; İnci Özgüden, Müzik Rehberi, 1966; Adli Moran, Manet’den Picasso’ya 20 Çağdaş Ressam ve Ötekiler, 1966; Hıfzı Topuz, Afrika Tarihi, 1966; Fransız İhtilali, 1966; Dünya Ekonomisi; Çağdaş Felsefe, Geaton Picon, 1966; Felsefesi; Ahmet Angın, Küba İhtilali, 1967; George Woodcock, Anarşizm, 1967; General Trikupis’in Hatıraları, 1967; Mehmet Ergün, Macar İhtilali, 1967;  - General Sıtkı Ulay’ın Hatıraları, 1968; Çocuk Bakımı, 1968….

Kaliteli bir edebiyat yayıncılığı yapmak isteyen Akşam Kitap Kulübünün kurucusu olan Oğuz Akkan, bir süreliğine yayıncılığın esaslarını öğrenmek üzere Londra’ya bile gitti ve döndükten sonra Cem Yayınlarını kurdu ve o dönem çok ses getiren Nobel dizisini başlattı. Oğuz Akkan, 12 Mart darbesinden sonraki dönemde, Erdal Öz ile birlikte bir çocuk itapları dizisi başlattı.

’60’lı ve 70’li yılların önemli yayınevlerinden biri de May Yayınları olmuştu. Kurucusu Mehmet Ali Yalçın’ın babası TKP yöneticilerinden Halil Yalçınkaya idi. May yayınları solun yükseldiği ’60’lı ve 70’li yıllarda, eski kuşak ve yeni kuşak yazar ve çevirmenlerin buluştuğu bir kültür odağına dönüşecekti. Babasının arkadaşları olan eski kuşak komünistler de. ’60’lı yıllarda Babür Kuzucu, ’70’li yıllarda Fahri Aral May Yayınlarında editör olarak çalışacaktı. ’60’lı yıllarda Kürt ozan Ciğerxwin’un şiirleri ilk kez May dergisinde yayımlanacaktı. İşletme müdürü olan Teoman Abi de May’ın simgelerinden biriydi.

Attila Tokatlı ile birlikte bir Sosyalist Kültür Ansiklopedisi de çıkaracaktı Mehmet Ali Yalçın.

İşte Mehmet Ali Yalçın’ın Kitapçılık Limitet Şirketinin büyük bir hissesini alması sonucu, esas olarak bu 2 büyük ve önemli yayınevinin yani Cem ve May Yayınlarının dağıtımını üstlenen CEMMAY adlı bir dağıtım şirketi oluşmuş oldu. Şirketin üçüncü yüzde 10 gibi azınlık hissesine ise Aziz Nesin sahipti. Bu İki büyük yayınevinin dağıtım şirketinde bir denge unsuru olarak…

’70’li yılların ikinci yarısında siyasal kriz yanında Türkiye önemli bir ekonomik krizin içine girdi. Bunun Türkiye’nin yayıncılık merkezi olan Cağaloğlu’ya da yansıması oldu. Ve Cem ve May Yayınlarının sahibi olan Oğuz Akkan ve Mehmet Ali Yalçın, içine düştükleri krizden çıkmak için Kitapçılık Limitet Şirketindeki hisselerini satışa çıkardılar.

12 Eylül darbesinden birkaç ay önce, yayıncılar kağıt sorununa bir çözüm bulmak talebiyle Kültür Bakanlığından randevu aldılar. Ve bu toplantı sırasında kalp krizi geçiren Mehmet Ali Yalçın’ın yaşamı trajik bir biçimde sonlanmış oldu.

Bir yıl sonra da Oğuz Akkan bir kalp krizi ile yaşamını yitirecekti.

1981 yılı ocağında Gestapo gibi çalışan DAL grubu, Komiser Kemal’in başkanlığında Ankara’da Adaş Dağıtım’a ve Onur Çarşısı ile Zafer Çarşısı’ndaki iki kitapevine operasyon düzenledi ve çalışanları gözaltına aldı. Bir hafta sonra da CEMMAY Yöneticisi Ömer’e yönelik Ankara’dan gelen bizzat Komiser Kemal başkanlığındaki özel tim tarafından operasyon düzenlenecekti.

Gözaltı süresi 90 güne çıkarılmıştı ve çok ağır işkenceler yapılıyordu. ADAŞ dağıtımın sahibi Cumhur Özdemir, ancak bir yıl sonra serbest kalacaktı.

CEMMAY Dağıtımın hisseleri el değiştirmiş ama bu yasal olarak ticaret siciline işlenmemişti.

CEMMAY’ın yeni sahipleri Ayşe’nin bu kurumu yaşatmasını istedi. Eski sahipleri de bu zor dönemde onu yediemin olarak kabul ettiler. Çünkü şirket hâlâ onların ve Aziz Nesin’in üstünde görülüyordu.

(devam edecek)