İçimizdeki düşman: Bakteriler ve otoimmün hastalıklar

Son on yılda, birlikte yaşam sürdüğümüz mikroskobik canlıların insan sağlığı ile ilişkilerine dair bilimsel yayınlar hızla arttı. 

Bu alanın temellerini endosimbiyotik teoriyi geliştirerek atan Amerikalı Biyolog Lynn Margulis’i de burada analım1. 5 Mart 1938’de doğan Lynn Margulis’i 2011 yılında kaybettik. Canlılar arasındaki simbiyotik ilişkilerin onların evriminde önemli bir işlev üstlendiğini de öne sürdü Margulis. Bu alanda kendisinden önce ortaya konulan ancak bilim dünyasında çok fazla yankı bulmayan çalışmaları da gün yüzüne çıkardı. Bugün bu alanda çalışmalar yapılabiliniyorsa, bilim insanları bunu Margulis’in alandaki ısrarlı çalışmalarına borçludur. Çalışmaları ve teorileri başlarda defalarca reddedilse de onun kararlılığı, cesareti ve bilimsel çalışmaları, simbiyotik teorilerin, biyoloji biliminin diğer alanlarına da nüfuzunu hızlandırdı.  

Bu hafta Science dergisinde yayıMlanan yeni çalışma2, fare ve insan vücudunda ince bağırsaklarda bulunan bir bakterinin diğer organlara geçerek vücutta otoimmün bir cevap oluşturabildiğini gösterdi. Her canlının bağışıklık sistemi normal şartlar altında kendi hücrelerini, dokularını ve organlarını yabancı hücrelerden ayırma ve kendini tanıma; vücuda giren yabancı maddeleri tanıma ve onlara karşı koruma sistemlerini devreye sokma yeteneğine sahiptir. Ancak sebebi tam olarak bilinmemekle birlikte bazı durumlarda vücudun bağışıklık sistemi kendi hücre, doku veya organlarını tanımayıp bunlara karşı tepkiler geliştirebilir. Otoimmün hastalıklar işte bu nedenle ortaya çıkar. Otoimmün hastalıkların ortaya çıkışı konusunda farklı hipotezler olsa da son yıllardaki çalışmalar bu durumun vücuttaki çeşitli mikrobiyal enfeksiyonların bir sonucu olarak ortaya çıkabildiğine işaret etmekte. 

Yeni çalışmada bağırsak mikrobiyomunda Yale Üniversitesi araştırmacıları tarafından keşfedilen Enterococcus gallinarum bakterisinin3, kendi kendine bağırsaklardan lenf düğümü, karaciğer ve dalağa geçebildiği gösterildi. Farelerle yapılan çalışmalarda bakterinin bu organlarda organa karşı antikorlar ve enflamasyon oluşturduğu gösterildi. Bu iki durum da vücudun otoimmün cevabının özelliğidir. Bu bakteriyi temizlemek üzere farelere antibiyotik ya da korunma amaçlı aşı uygulandığında ise, bakterilerin diğer dokulardaki büyümesi durdu ve bağışıklık sisteminde yarattıkları otoimmün cevap ortadan kaldırıldı. Aşı ve antibiyotik tedavisi, önümüzdeki yıllarda, klinik çalışmalar ve ilaç geliştirme çalışmaları da tamamlandığında otoimmün hastalıkların tedavisinde önemli bir yol olarak ortaya çıkacaktır. 

1- https://www.britannica.com/biography/Lynn-Margulis
2- Kriegel et al. Translocation of a gut pathobiont drives autoimmunity in mice andhumans. Science, 2018; 359 (6380): 1156 DOI: 10.1126/science.aar7201
3 - Yale University. "The enemy within: Gut bacteria drive autoimmune disease." ScienceDaily. ScienceDaily, 8 March 2018. <www.sciencedaily.com/releases/2018/03/180308143102.htm>