Bonobolar ve ebelik

Dünya Doğal Hayatı Koruma Derneği’nin verilerine göre Bonobolar nesli tükenme tehlikesinde olan türler arasında. Bonobo DNA’sı ile insan DNA’sı yüzde 98.7 oranında benzerlik göstermekte. İnsan türünün bilinen yakın akrabası olan bu tür şempanzelerden biraz daha küçük ve daha koyu renklidir. Toplulukları da biraz daha farklılık gösterir. Bonobo grupları şempanzelere göre daha sosyaldir ve daha barışçıl olarak bilinirler. Grubun liderleri dişilerdir. Doğal yaşam alanları Demokratik Kongo Cumhuriyeti sınırları içerisindeki Kongo Irmağı’nın güneyinde bulunan ormanlardır. Sayılarının 20000 ile 50000 arasında olduğu düşünülmektedir. İç savaş ve bölgedeki yoksulluk, buraların ormansızlaşmasına; bonoboların yaşam alanlarının daralmasına, insanlarca avlanmalarına; üreme hızlarının düşmesine ve dolayısıyla sayılarının azalmasına neden olmaktadır.

Evolution and Human Behavior dergisinde geçtiğimiz hafta yayınlanan bir araştırma bonoboların doğum sırasındaki davranışlarına dair daha önce bilmediklerimizi ortaya çıkardı. Bugün de devam ettirilen en eski insan geleneklerinden biri de ebeliktir sanırım. Kökeni yüzlerce yıl öncesine dayandığı düşünülmektedir. Örneğin, Socrates’in annesinin ebe olduğuna dair bilgilere antik Yunan metinlerinde rastlanmaktadır. Soranus ve Pliny the Elder (BüyükPlinius, Naturalis Historia isimli bilinen ilk doğa tarihi ansiklopedisinin yazarıdır) Antik Yunan ve Roma’da kadın ebelerin pratiklerinden eserlerinde söz etmektedir. Bugüne kadar yalnızca insanların doğum sırasında birbirine yardım ettiği bilinmekteydi. İtalya’da Pisa Üniversitesi ile Claude Bernard Lyon Üniversitesi’nden araştırmacılar üç farklı zamanlarda farklı hayvanat bahçelerinde (Hollanda ve Fransa’da) yaşayan bonoboların doğum davranışlarını gözlediler. Buna göre dişilerden birinin doğumu başladığında gruptaki diğer dişiler onun yanında toplanmakta, doğum ilerledikçe bu dişiler, gruptaki erkeklerin (ve diğer insanların) yaklaşmasını engellemekte; doğum yapan dişinin açıkta olan üreme organlarına konan sinekleri uzaklaştırmaktadır. Dahası bonobo ebeleri bebek doğarken onu yakalamaya da çalışmaktadır. Bu ebelerin bir kısmının kendilerinin de daha önce doğum yapmış olmaları, doğuma dair davranışlarını pekiştirmektedir . 

Araştırmacılar ebeliğin insan, bonobo ve şempanzenin geçmişteki ortak atalarında evrimleştiğini ve şempanzeler sosyalliklerini kaybettikçe bu davranışın şempanzelerde kaybolduğunu; bonobo ve insanlarda ise geliştiğini düşünmekte. Ancak çalışmanın bazı kısıtlamaları bulunmakta. Bunlardan en büyüğü hiç kuşkusuz araştırmanın hayvanların doğal ortamlarında, özgür hayvanlarla yapılmamış olması ve örnek sayısının azlığı. Ancak araştırma yalnızca insan davranışı olarak düşünülen bir davranışın insanın en yakın akrabasında da olduğunu göstermesi bakımından önemlidir.