Yaşlı Plınıus ve balinalar

“Balinalar denizlerimize de nüfuz ediyor. Kış ortasından önce Cadiz Körfezi’nde görülmedikleri söylenir ancak, yaz dönemlerinde belirli sakin ve geniş koylarda saklanırlar ve burada çiftleşmekten harikulade bir sevinç duyarlar; ve bu durum diğer türün düşmanı olan katil balina tarafından bilinir ve katil balinanın görüntüsü başka bir tasvire gerek kalmaksızın vahşi dişli kocaman bir vücut kütlesi ile temsil edilebilir. Katil balinalar bu nedenle sığınaklarına saldırır ve onların yavrularını ya da yeni yavrulamış veya gebe dişileri ısırır ve paramparça ederler, ve onları tıpkı savaş gemisine bindirme yapar gibi hücum edip delik deşik ederler…”

Yaşlı Plinius (Pliny the Elder, Gaius Plinius Secundus) 37 ciltten oluşan Doğa Tarihi (Naturalis Historia) ansiklopedisinde böyle diyor Akdeniz civarında orkaların (katil balina) saldırısına uğrayan balina türleri hakkında.

Cadiz Körfezi, Cebelitarık Boğazı’nın Atlantik tarafında, İspanya kıyılarında yer alıyor. Akdeniz’in Batı’daki girişi olarak tanımlanabilecek bir bölge burası. Bilim insanları uzun yıllardır Plinius’un bu tasvirinin yanlış olduğunu, Plinius’un balinalar ile yunusları karıştırmış olabileceğini düşündü. Bu düşüncede Akdeniz’de balinaların yaşamadığı ön kabulünün büyük bir etkisi vardı. Akdeniz’e kıyısı olan bir ülkede yaşayan bizlerin de çoğu, balinalar ile ilk defa ya canlılar dünyasını anlatan kitaplarla ya da Herman Melville’in Moby Dick kitabıyla tanıştı.

Geçtiğimiz hafta Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences dergisinde yeralan araştırma ile Roma döneminde Atlantik gri balinaları (Eschrichtius robustus) ile Kuzey Atlantik sağ balinalarının (buzul balinaları) (Eubalaena glacialis) Akdeniz’de yaşadığına dair bulgular ortaya çıkarıldı1.

Bundan yaklaşık 2000 yıl önce bu iki balina türünün de Akdeniz’de yaşamakta olduğu, Plinius’un gözlemlerinin doğru olduğu bu çalışma ile kanıtlandı. İki balina türüne de ait kemik kalıntılarına Roma döneminde tutulan balıkların tuzlanarak işlenmesinde kullanılan antik bir yapıda bulunan havuzlarda rastlanmış. Kalıntıların bu iki türe ait olduğu DNA analizi ile belirlenmiş2. Kalıntıların bulunduğu bölge, Baelo Claudia Cebelitarık Boğazı’nda, bugünün Tarifa kenti yakınlarında. Kalıntılar buranın bir balık fabrikası olarak kullanıldığını ve yakalanan balıkların burada işlenerek tüm Roma İmparatorluğu’na gönderildiğini gösteriyor. Araştırma, Roma İmparatorluğu’ndaki balina avcılığının balina türlerinin ve onların avcısı olan orkaların Akdeniz’den yokoluşuna neden olmuş olabileceğine de işaret ediyor. Aslında Akdeniz’de yaşamakta olduğu bilinen 8 farklı balina ve yunus türü var3. Ancak gri ve buzul balinaları bunlardan değil. Son çalışmalar, Akdeniz’in balinalar için yeniden cazip hale gelmeye başladığını gösteriyor4. Yaşlı Plinius’un balinaları eski evlerine geri dönüyor galiba.

1 Rodrigues et al. Forgotten Mediterranean calving grounds of grey and North Atlantic right whales: evidence from Roman archaeological records. Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences, 2018; 285 (1882): 20180961 DOI: 10.1098/rspb.2018.0961

2 University of York. "Ancient bones reveal 2 whale species lost from the Mediterranean Sea: Ancient bones from Roman archaeological sites reveal 2 whale species lost from the Mediterranean Sea." ScienceDaily. ScienceDaily, 11 July 2018. <www.sciencedaily.com/releases/2018/07/180711093227.htm>

3 https://whalesanddolphins.tethys.org/cetacean-sanctuary-research/csr-research/

4 https://www.researchgate.net/publication/261530754_Are_humpback_whales_electing_the_Mediterranean_Sea_as_new_residence