Bedelli askerlikte kıdem tazminatı

SORU: Merhabalar, kolay gelsin. Bedelli askerliğin torba yasa olarak meclisten geçmesi ile birlikte kamuda ve özel sektörde çalışan işçi ve emekçilerin akıllarına takılan birkaç soru var. Bu konu ile ilgili gazetemizin köşesinde yer verirseniz memnun oluruz? Kolay gelsin, teşekkür ederim.

1) İşçi olarak çalışan bedelli askerlikten yararlanacak, ücretsiz izinli sayılacak. Bu durumda işçi kıdem tazminatını askere giderken alabilir mi?

2) İşçi pozisyonunda çalışan biri Askere giderken tazminat alıp gitti ve gelince tekrar işe başlayabilir mi?

3) Askerlik görevini yerine getirdi ve gelince iş başvurusunda bulunması için gerekli süre nedir?

CEVAP: 1475 sayılı eski İş Kanununun yürülükteki kalan tek maddesi olan 14. maddesi, kıdem tazminatının alınmasına ilişkin koşulları düzenlemektedir. Bu maddenin ilk fıkrasının üçüncü bendine göre, iş sözleşmeleri muvazzaf askerlik hizmeti nedeni ile sona erenler kıdem tazminatına hak kazanacaklardır.

Ayrıca, İş Kanunu’nun 31. maddesinde, “askerlik ve kanundan doğan çalışma” başlığı altında askerlik hizmetini yerine getirmek nedeni ile işlerinden ayrılmak zorunda kalanlar ile ilgili düzenleme yer alır. Bu maddenin ilk fıkrasına göre, zorunlu askerlik ödevi dışında manevra veya herhangi bir sebeple silah altına alınan veyahut herhangi bir kanundan doğan çalışma ödevi yüzünden işinden ayrılan işçinin iş sözleşmesi işinden ayrıldığı günden başlayarak iki ay sonra işverence feshedilmiş sayılacaktır.

Buradaki düzenleme genel olarak askerlik hizmeti süresinin uzun olması nedeni ile zorunlu olarak iş sözleşmesinin feshi ile ilgilidir. Ayrıca, eğer çıkan yasada 21 günlük bir zorunlu hizmet olmasa idi, bu durumda kıdem tazminatına hak kazanmada söz konusu olmayacaktı. Zira, çalışmayı engelleyici bir durum yani işten ayrılma söz konusu olmayacaktı.

Ancak, söz konusu yasada yer alan bir diğer düzenleme de şu şekildedir: “Bu madde hükümlerinden yararlananlar temel askerlik eğitimi süresince çalıştıkları işyeri, kurum ve kuruluşlar tarafından aylıksız veya ücretsiz izinli sayılırlar.”

Bu düzenleme ile bu kanun kapsamında bedelli askerlik yapacak olanlar açısından, askerlik süresinin 21 gün olması üzerine ayrıca sizin de sorunuzda belirttiğiniz gibi, kıdem tazminatı alarak işyerinden ayrılmak dışında başka koşullar da söz konusu olabilecektir. Bu durumda iş sözleşmesi işçi ve işveren arasında hala devam ettiği için işçi kıdem tazminatına hak kazanamayacaktır.

7146 sayılı Kanunda yer alan bedelli askerlik ile ilgili olan düzenleme, askerlik ile ilgili 1475 sayılı eski İş Kanunu ve 4857 sayılı İş Kanununun genel düzenlemesi kapsamında özel düzenleme olarak ele alınmalıdır. Zira, 7146 sayılı kanun kapsamından her erkek vatandaş bedelli askerlik yapmayacaktır. Yaşı açısından, ödenecek meblağ açısından bu kanun kapsamına girmeyen kişiler olacaktır. Bu açıdan bu kanun özel bir düzenlemedir.

Dolayısıyla, özel düzenlemenin genel düzenleme karşısında öncelikli uygulanması ilkesi gereği, bu kanun kapsamında bedelli askerlik hizmeti yapacak kişilerin kıdem tazminatına hak kazanma yerine, kanunda düzenlenen ücretsiz izinli sayılacaklardır.  

Ancak, Yargıtay, konuyla ilgili olarak vermiş olduğu kararlarında; iş hukukunda tanınan bu hakkın fiilen askerlik yapmak için mecburen iş yerinden ayrılmak zorunda olanlara yönelik olması karşısında askerlik yükümlülüğünü yerine getirmek yerine bedelini ödeyerek bu yükümlülükten kurtulan işçi askerlik nedeniyle tanınan haktan yararlanamayacağına hükmetmiştir. Askerlik için fiilî olarak işten ayrılmak şarttır.

Tüm bu tartışmalar kapsamında işçinin bir seçimlik hakkı olduğunu belirtmek gerekecektir.

Üçüncü sorunuzun cevabı olarak da herhangi bir askeri ve kanuni ödev dolayısıyla işinden ayrılan işçiler bu ödevin sona ermesinden başlayarak iki ay içinde işe girmek istedikleri takdirde işveren bunları eski işleri veya benzeri işlerde boş yer varsa derhal, yoksa boşalacak ilk işe başka isteklilere tercih ederek, o andaki şartlarla işe almak zorundadır. Aranan şartlar bulunduğu halde işveren iş sözleşmesi yapma yükümlülüğünü yerine getirmezse, işveren, işe alınma isteğinde bulunan eski işçiye üç aylık ücret tutarında tazminat öder.