Alzheimer hastalığı ve oluşma mekanizmalarına bir güncelleme

Bundan yaklaşık üç sene önce “Alzheimer Paniği” başlığı ile yine bu sayfalarda değinmişiz konuya1. 2015 yılı eylül ayında yayımlanan çalışmada araştırmacılar, Creutzfeld-Jacob hastalığından (deli dana hastalığının insandaki hali) ölen bireylere yapılan otopside karşılaştıkları Alzheimer hastalığı bulgularını rapor etmişti.  

“Söz konusu araştırma, hormon tedavisi nedeniyle Creutzfeld- Jacob hastalığına yakalanarak ölen sekiz bireye yapılan otopsinin bulgularını içeriyor. Araştırma ile dört bireyin beyinlerinin gri maddesinde Alzheimer hastalığına özgü, damarlarda ise serebral amiloid anjiyopatisine özgü amiloid beta plaklarının bulunduğu belirlendi. Araştırmacılar bu hastaların Alzheimer hastalığına neden olabilecek bilinen mutasyonları/risk alellerini taşıyıp taşımadıklarını kontrol etti ve taşımadıklarını gösterdi. Farklı prion hastalıklarına yakalanmış 116 kişide yapılan bir diğer çalışma, bu bireylerde amiloid beta plaklarının ya çok az ya da hiç görülmediğini ortaya çıkardı” diyerek özet geçelim araştırmanın içeriğini.

Araştırmacılar, bu dört hastanın küçüklüklerinde büyüme hormonu tedavisi gördüklerini açığa çıkarmışlardı. O dönemde, bu hormonlar kadavralardan saflaştırılıyordu. Araştırmacılar, kadavradan alınan örneklerin yanlış katlanmış amiloid beta tipi protein çökeltilerini ve/veya prion proteinlerini taşıyor olabileceğini ve hastalığın ve amiloid beta tipi çökeltilerin, büyüme hormonu tedavisi yoluyla hastalara geçmiş olabileceğini ve onlardaki bu çökeltileri tetiklemiş olabileceğini öne sürmüştü. Araştırmacılar, bu dönemde, basına yansıyan haberlerin yarattığı panik haline cevap vermek durumunda kalmış ve daha fazla çalışma yapılması gerekliliğinin altını çizmişlerdi.

Aradan geçen üç senede araştırmacılar, bilimsel araştırmalarını derinleştirdiler ve bu hastaların o dönemde kullanmış oldukları büyüme hormonlarının örneklerine ulaştılar 2. Örnekler İngiltere’nin doğusundaki Porton Down’daki laboratuvarlarda bulundu. Bu büyüme hormonu örnekleri o laboratuvarda yıllardır liyofilize toz olarak oda sıcaklığında saklanıyordu. Böylece araştırma ekibi, bir önceki çalışmada ortaya koydukları, halk sağlığını yakından ilgilendiren bu hipotezlerini doğrudan test etme olanağı buldu.

İngiltere’de kadavradan elde edilen bu hormonların kullanımı 1985 yılında sona erdi. Bu da örneklerin en az 33 yıllık olduğunu gösteriyor. Araştırmacılar bu örneklerin bir kısmında önemli miktarlarda amiloid beta ve tau protein bulunduğunu gösterdi. Bu örneklerin gerçekten de bireylerde Alzheimer hastalığı patolojisi yaratıp yaratmadığı sorusunu cevaplamak üzere, araştırmacılar bu örnekleri amiloid patolojisi oluşturabilme yetisi açısından genleri değiştirilmiş transjenik farelerin beyinlerine enjekte ettiler.

Amiloid ve tau proteinleri ile kontamine olan büyüme hormonu örneklerinin enjekte edildiği fare grubunun orta yaşa geldiklerinde amiloid plakları ve serebral amiloid anjiyopatisi oluşturdukları gözlendi. Araştırmacılar iki farklı kontrol grubu kullanmıştı. Hiçbir büyüme hormonu almayan farelerle büyüme hormonu amiloid ve tau ile kontamine olmayan fareler. Her iki grubun da amiloid plaklar ile  serebral amiloid anjiyopatisi oluşturmadığı gözlendi. Araştırmacılar, sonuçları tau patolojisi açısından da değerlendirmek üzere şu an benzer hayvan deneylerini yürütüyor. Daha önceleri de insan amiloidlerinin fare beyinlerinde benzer plaka ve patolojileri oluşturabildiği Matthias Jucker ve ekibi tarafından gösterilmişti.

Collinge ve ekibi, araştırmalarıyla bu bağlantıyı doğrudan göstermiş oldu. Bu sonuçlar, amiloid patolojisinin ameliyat ve doğrudan enjeksiyonlarla bulaşabilme riskini gösteriyor.

Sonuçların halk sağlığı açısından önemi büyük. Son araştırma, çalışmaların bundan sonra hastaların geçirdiği eski ameliyatlar, tedaviler ve hastalık patolojileri ilişkileri konularına da eğilmesi gerekliliğini gündeme getirmiş oldu. Özellikle, ameliyatlarda kullanılan aletlerin sterilizasyonu ve bu tür proteinleri taşımıyor olması elzem. Matthias Jucker, nörodejeneratif hastalıkların ortaya çıkış sürelerinin uzunluğu göz önüne alındığında, önlem olarak, özellikle çocukluk dönemi ameliyatlarında kullanılan cerrahi aletlerin temizliğinin ve yetişkin ameliyatlarında kullanılan bazı cerrahi aletlerin bu ameliyatlarda kullanılmamasının önemli olduğuna dikkat çekiyor 3.

1- https://www.evrensel.net/yazi/74923/alzheimer-panigi

2- Collinge et al. (2018)Transmission of amyloid-? protein pathology from cadaveric pituitary growth hormone, Nature, DOI: 10.1038/s41586-018-0790-y

3- https://www.nature.com/articles/d41586-018-07735-w