2018’in en çarpıcı bilimsel gelişmeleri

Kuşkusuz 2018’de bilim ve teknoloji alanlarında pek çok gelişmeye şahit olduk.

Burada, bu gelişmelerin bir kısmına özetle yer vermeye çalışacağız.

Moleküler biyoloji alanındaki en önemli gelişme, hiç şüphesiz Kasım ayı sonlarında duyurulan ve gen düzenlemesi yöntemi kullanılarak genleri değiştirilmiş ikiz insan bebeklerinin dünyaya gelişiydi¹. Bu beklenmedik gelişme, bilim dünyasında büyük çaplı bir çalkalanmaya neden oldu. İnsanda gen düzenlemesinin yöntemlerini ve etik boyutlarını/etik sonuçlarını tartıştırmaya açtı bile.

Alandaki önemli bir diğer keşif ise yine 2018 yılının son aylarında geldi. Hücrelerde enerji üreten organeller olan mitokondrilerle ilgiliydi bu gelişme. Belki duymuşsunuzdur. Mitokondrilerimiz bundan milyonlarca yıl önce yaşamış ve bugünkü Rickettsia'ların atası olan bir organizmaydı. Farklı hücrelerin ortakyaşam birlikleri kurması yoluyla daha büyük bir hücrenin içine girerek orada sindirilmeden kaldı ve bu ortak yaşam birliğinin daha fazla değişikliğe uğramasıyla hücrelerimiz bugünkü halini aldı. Bu sürecin en önemli kanıtlarından birisi mitokondrilerimizin kendi DNA'larının olması ve bu DNA dizileri üzerinde kodlanan gen bölgelerinin günümüz bakterilerinin gen bölgeleriyle benzerlikler taşıması. Yıllardır mitokondriyal DNA'nın anneden kalıtıldığı kabul ediliyordu. Aralık 2018'de PNAS dergisinde yayınlanan yeni araştırma, paradigmanın değişmesine neden oldu. Birbirinden bağımsız üç ailede yapılan çalışma, mitokondriyal DNA'nın her iki ebeveynden de otosomal baskına benzer bir kalıtımla sonraki kuşağa geçebildiğini gösterdi. Mitokondriyal hastalıkların sebep, sonuç ve mekanizmalarının anlaşılabilmesinde, mitokondriyal tıp uygulamalarında çığır açıcı bir bulgu bu².

Science Magazine, her yıl okurları ve editörleri ile yıla damga vuran bilimsel gelişmeleri seçerek People's Choice (Halkın Seçimi) başlığı ile yayınlıyor³. Halkın Seçiminde "Hücre Hücre Gelişim" yılın bilimsel gelişmesi seçildi.  Zebra balığı embriyolarında her bir hücrenin zamana bağlı gelişimsel aşamalarının mikroskop altında tek tek gözlenmesi ve izlenmesi; tek hücre RNA sekanslama teknolojileri ile her bir hücrenin transkriptomunun açığa çıkarılması hem okuyucular, hem de editörler tarafından seçildi. Tek hücre izleme teknolojilerinin yaygın kullanımı, hücresel gelişim ve sinyal iletim mekanizmalarına dair  bir çok bilinmeyeni aydınlatacaktır.

Tüm bu gelişmeler ve burada sayamadığımız niceleri, önümüzdeki yıllardaki gelişmelerin habercisi bir bakıma. Bilimsel gelişmeler ve ilerlemeler bakımından 2019 yılını merakla bekliyoruz.  

1- https://www.nature.com/articles/d41586-018-07607-3
2- https://www.pnas.org/content/115/51/13039
3- http://science.sciencemag.org/content/362/6421/1344