Sermaye ve yolsuzluk

Daha önce burada, Brezilyalı inşaat devi Odebrecht’in, sadece Brezilya’da değil Peru, Kolombiya ve Meksika’ya uzanan uluslar arası rüşvet skandalı dalgasının nasıl merkezine oturduğundan kısaca bahsetmiştim. Odebrecht, bölge ülkelerinden elektrik, havaalanı, yol, su ve kanalizasyon gibi alt yapı çalışmaları ihalelerini alabilmek için sofistike bir rüşvet ve kara para aklama mekanizması kurmuş, skandal önce Brezilya’da patlak vermiş ve ülkedeki siyasi ortam 90’larda Türkiye’deki İSKİ skandalına benzer bir etki yaratmıştı. Brezilya’da esi Devlet Başkanı Rousseff’in azledilmesinden, Lula’nın hapse girip, Bolsonaro’nun başkan seçilmesine kadar giden süreçte Odebrecht önemli bir referans noktası oluşturmuştu. Ancak hiç şüphesiz Odebrecht skandalı ile neredeyse tüm bölgeye yayılan ve birçok üst düzey siyasetçinin girmiş olduğu karanlık ilişkilerin sadece bir kısmı ortaya çıkmış bulunuyor.

Kolombiya’da Kasım ayında, Odebrecht’in inşaat ihalesini aldığı ‘Ruta del Sol II’ karayolu ihalesindeki yolsuzluk davasının yegane tanıklarından biri olan Jorge Enrique Pizano’nun kalp krizi geçirerek ölmesi şüphe uyandırmış ancak Pizano’nun doğal yollardan öldüğü belirtilerek cenazesi hızlıca bir biçimde kremasyon edilmişti (yakılmışmış). Pizano’nun cenazesi için ülkeye gelen oğlunun ise babasının öldüğü evde üç gün sonra ¨yanlışlıkla¨ siyanür içerek ölmesi bu şüpheleri kuvvetlendirmişti. Aralık ayı sonunda ise, Kolombiya’da başkanlığa bağlı şeffaflık biriminin eski sekreteri ve davada tanık olmayı kabul eden ikinci kişi olan Rafael Merchánda evinde siyanür içerek ölmüş halde bulunmuştu.

Merchán’ın ailesi, Merchán’ın ölmeden önce cep telefonundan siyanür hakkında bilgi topladığının ve daha sonra kamera kayıtlarından bir kilo kadar siyanür satın aldığının tespit edildiği yönündeki verilerin bir cinayete değil intihara işaret ettiğini kabul etmiş, Kolombiya’daki bu skandalın ikinci önemli tanığının da ortadan kalkması sağlanmıştı.

Ancak, Kolombiya’da da davanın örtbas edilmesi çabası günden güne tepki çekiyor. 11 Ocak’ta Bogota’da binlerce kişi ellerinde kandillerle başsavcının istifa etmesi için yürüyüş düzenlemiş ve skandalın gerçekçi bir biçimde üzerine gidilmesi talep edilmiştir.

Peru’da ise skandal büyük bir yolsuzluk karşıtı harekete dönüşmüş durumda. 2016’da başlayan ve geçen sene Başkan Pedro Pablo Kuczynski’nin istifa etmesi ile sonuçlanan ve geçmiş üç başkanın -ve eski Başkan Fujimori’nin kızı ve eski başkan adayı Keiko’nun- da dahil olduğu yolsuzluk skandalı hala büyük sokak gösterilerine sebep oluyor. Kolombiya’nın aksine, Peru’da ülkede büyük altyapı faaliyetleri gerçekleştirmiş olan Odebrecht’in karışmış olduğu skandalın hukuki süreci zor da olsa belirli bir mesafe kat edebilmiş durumda. Geçtiğimiz aralık ayında şirket, Lima metrosu ve Peru-Brezilya arasındaki bir karayolu inşaatında ülkeyi uğrattığı zarara binaen 180 milyon tazminat ödemeyi ve ülkedeki hukuki mercilerle daha fazla bilgi ve kanıt paylaşmayı kabul etmişti.

Ancak buna rağmen, Peru’da da skandalın daha derinlere inmemesini, daha fazla siyasetçi ve iş adamının dahil olmamasını sağlamaya çalışan bir güç te bulunuyor. Ulusal Başsavcı Pedro Chávarry’nin, herkesin tatilde olduğu 31 Aralık’ta davanın en önemli iki savcısını görevden alması ülkede büyük protesto gösterileri ile karşılandı. Aynı şekilde hakkında ev hapsi verilmiş ancak kaçak olan ve ülkede halen en güçlü muhalefetin desteğine sahip siyasetçisi Keiko Fujimori’nin hakkındaki kararın bir alt istinaf mahkemesi tarafından iptal edilmesi de aynı biçimde tepki yaratarak ülkedeki hukuki yapının reform edilmesine yönelik bir talebin de daha fazla dillendirilmesine sebep oldu.

Odebrecht skandalı hiç şüphesiz bölgedeki siyaset-sermaye ilişkilerinin kirli yapısını, hukuk sitemindeki çürümüşlüğü ve bugün için yolsuzluğun birikim sürecine neredeyse eklemlenmiş hale geldiğini ifşa eden bir karaktere sahip.

Hukuki süreçler aksatılmakta ya da tamamen sümen altı edilmekte olsa da eldeki kısıtlı bilgiler bu kirli ilişkiyi ortaya koyuyor. Bu skandalın toplumsal taleplere etkisinin devamlılığını ve kirli ilişkiler ağının zayıflatılmasındaki katkısını ise ancak ileride görebileceğiz.

Bir not; Odebrecht, Dünya bankası verilere göre dünyada altyapı sektöründe en fazla kamu ihalesi alan ilk 10 şirketten birisi. Listede Türkiye’den ise 5 şirket var.